işverenler tarafından sigortalılar için özel
sağlık sigortalarına ve bireysel emeklilik
sistemine ödenen ve aylık toplamı asgari
ücretin % 30'unu geçmeyen özel sağlık
sigortası primi ve bireysel emeklilik katkı
payları tutarları, prime esas kazanca tabi
tutulmaz. ‘’ denilmektedir.
Yine
5510 sayılı Kanunun aynı maddesinde ..’’…
belirtilen istisnalar dışında her ne adla
yapılırsa yapılsın tüm ödemeler ile ayni
yardım yerine geçmek üzere yapılan nakdi
ödemeler prime esas kazanca tabi tutulur.
Diğer kanunlardaki prime tabi tutulmaması
gerektiğine dair muafiyet ve istisnalar bu
Kanunun uygulanmasında dikkate alınmaz.’’
Hükmü bulunmaktadır.
Kısaca 5510 sayılı
Kanunda belirtilen istisnalar dışında her ne
adla yapılırsa yapılsın, tüm ödemelerin
prime tabi tutulacağı ve diğer kanunlardaki
prime tabi tutulmaması gerektiğine dair
muafiyet ve istisnaların bu Kanunun
uygulanmasında dikkate alınmayacağı,
öngörülmüştür.Kanunda ismen sayılmayan
nedenlerle yapılan ödemeler, ödemenin
yapıldığı aydaki prime esas kazanca
dahil edilecektir.
SGK
tarafından yayınlanan prime esas tutulacak
kazançlara dair tebliğ de prime tabi
tutulmayacak ve kısmen tabi tutulacak
kazançlar aşağıdaki şekilde açıklanmıştır.
I-PRİME TABİ
TUTULMAYACAK KAZANÇLAR
·
Ayni
yardımlar;
Bilindiği gibi, bazı işverenlerce
sigortalılara zaman
zaman mal olarak (örneğin, yağ, un,
ayakkabı, elbise gibi) ayni yardımlar
yapılmaktadır.
Sözü geçen ve mal olarak yapılan yardımlar,
tutarları üzerinde durulmaksızın, prime esas
kazançlara dahil
edilmeyecektir. Ancak, ayni yardımların
sigortalılara nakden ödenmesi halinde
(örneğin yağ parası, un parası, ayakkabı
parası gibi) prime tabi tutulması
gerekmektedir.
·
Ölüm,
doğum ve evlenme yardımları;
Ölüm,
doğum ve evlenme hallerinde yapılan
yardımlar, miktarı ne olursa olsun, prime
esas kazançların hesabında dikkate
alınmayacaktır.
Sigortalının
anne ve babası, eşi veya çocuğunun ölümü
halinde sigortalıya verilen ölüm yardımı ile
sigortalının evlenmesi veyahut çocuğunun
olması halinde işveren tarafından yapılan
doğum ve evlenme yardımları prime esas
kazançların hesabına
dahil edilmeyecektir.
·
Görev yollukları;
Görev yolluklarından ne anlaşılması
gerektiği, işverenlerin sigortalılar için
ödediği yollukların neleri kapsadığı, 6245
sayılı Harcırah Kanununun 3 üncü maddesinde
açıklanmıştır.
Buna göre, anılan maddede belirtilen yol
masrafı, gündelik, aile masrafı ve yer
değiştirme masrafı niteliğinde yapılan
ödemeler yolluk kapsamındadır.
Bu bakımdan, sigortalılara bireysel iş
sözleşmesine veya toplu sözleşmeye
dayanılarak ve işveren tarafından
sigortalının geçici bir görevle başka yere
gönderilmesi veya görev yerini değiştirmesi
dolayısıyla verilen ve yolluk kavramına
giren ödemeler prime esas kazanca
dahil
edilmeyecektir.
·
Seyyar
görev tazminatı, kıdem
tazminatı, İş Sonu Tazminatı veya Kıdem
Tazminatı Mahiyetindeki Toplu Ödemeler ve
Keşif Ücreti;
Görevleri
gereği sigortalılara ödenen seyyar görev
tazminatı, iş akdinin feshi veya çeşitli
sebeplerle işten ayrılan işçilere işveren
tarafından bir defaya mahsus olmak üzere
ödenen kıdem tazminatı, iş sonu tazminatı
veya kıdem tazminatı mahiyetindeki toplu
ödemeler ve keşif ücreti; prime tabi
tutulması gereken ödemeler kapsamında
olmadığından, prime esas kazancın
hesaplanması sırasında dikkate
alınmayacaktır.
Ancak, yukarıda belirtilen ödemeleri
kanıtlayıcı nitelikteki belgeler,
gerektiğinde denetim elemanlarına ibraz
edilecektir.
·
İhbar
tazminatı;
4857 sayılı Kanunun 17
nci maddesinde, belirsiz süreli iş
sözleşmelerinin feshinden önce durumun diğer
tarafa bildirilmesi gerektiği, işçinin
kıdemine göre değişen süreler sonunda iş
sözleşmesinin feshedilmiş sayılacağı,
bildirim şartına uymayan tarafın, bildirim
süresine ilişkin ücret tutarında tazminatı
(ihbar tazminatı) ödemek zorunda olduğu
belirtilmiştir. Bu durumda sigortalının
işyeri ile hukuki ilişkisi iş sözleşmesinin
feshi ile sona ermiş olduğundan, ödenen
tazminat, ücret niteliğinde olmadığı için
prime esas kazanca da
dahil edilemeyecektir.
Ayrıca, işverenin
bildirim şartına uymaması veya bildirim
süresine ait ücreti peşin ödeyerek
sözleşmeyi feshetmesi, 4857 sayılı İş
Kanununun 18, 19, 20 ve 21 inci maddeleri
hükümlerinin uygulanmasına engel teşkil
etmeyeceğinden, İş Kanununun 18 inci
maddesinin birinci fıkrası uyarınca, 18,
19, 20 ve 21 inci maddelerinin uygulama
alanı dışında kalan işçilerin iş
sözleşmesinin, fesih hakkının kötüye
kullanılarak sona erdirildiği durumlarda
işçiye bildirim süresinin üç katı tutarında
tazminat ödenmesi gerekmektedir. Bu
durumda da işçinin işyeri ile olan hukuki
bağı, iş sözleşmesinin feshi ile sona
erdiğinden, işçiye ödenen kötü niyet
tazminatı prime esas kazanca da
dahil
edilemeyecektir.
Ancak, işçiye bildirim süresince iş araması
için belli bir süre izin verilmesi İş
Kanununun gereği olup, bu süre zarfında
işçi-işveren arasındaki hukuki bağ sona
ermediğinden bildirim süresi içinde işçinin
aldığı ücretler prime esas kazanca da
dahil
edilecektir.
·
Kasa
Tazminatı;
İşyerlerinde para veya kıymetli evrak ya da
eşya muhafazası ile görevli bulunan
sigortalılara muhtemel açıkları kapatmak
amacıyla işverenler tarafından ödenen kasa
tazminatları, ücret niteliğinde
sayılamayacağından, prime esas kazançtan
istisna tutulması gerekmektedir.
Ancak, kasa tazminatı niteliğinde olan
ödemelerin para ve kıymetli evrak veyahut
eşya muhafazası ile görevli bulunan
sigortalıya ödenmesi gerektiğinden, bu tür
sorumluluğu bulunmayan sigortalılara bu
nitelikte bir ödemenin yapılması halinde
söz konusu
ödemeler prime esas kazanca
dahil
edilecektir.
II-KISMEN PRİME TABİ TUTULACAK KAZANÇLAR
·
Yemek paraları:
Sigortalılara
yemek parası
adı altında yapılan ödemelerin, işyerinde
veya müştemilatında yemek verilmemesi
şartıyla, fiilen çalışılan gün sayısı
dikkate alınarak 16 yaşından büyükler için
belirlenen günlük asgari ücretin % 6 sının,
yemek verilecek gün sayısı ile çarpılması
sonucunda bulunacak miktarı, aylık prime
esas kazançların tespitinde
dikkate
alınmayacak, dolayısıyla bu tutardan prim
kesilmeyecektir.
Bu durumda,
yemek parası adı altında yapılan ödemelerden
prime esas kazanca dahil
edilecek tutar,
Brüt Günlük Asgari
Ücret X
% 6 X
(Ay içinde Fiilen
Çalışılan gün sayısı) Yemek Parası Verilen
Gün Sayısı = İstisna Tutarı,
Ödenen Yemek Parası – İstisna Tutarı = Prime
Esas Kazanca Dahil
Edilecek Yemek Parası,
Formülü vasıtasıyla hesaplanacaktır.
Öte yandan, sigortalılara ay içinde yemek
parası olarak nakit ödeme yapılmaksızın,
çalıştıkları işyerinin dışında yemek üretimi
yapan başka firma veya şahıslar tarafından
(örneğin yemek kuponu karşılığında) gerek
işyerinde, gerekse işyerinin dışında yemek
verilmesi halinde, işverenlerce bu firma
veya şahıslara fatura karşılığında yemek
bedeli olarak ödenen fatura bedelleri prime
esas kazanca dahil
edilmeyecektir.
·
Çocuk
zammı:
Sigortalıya çocuk zammı adı altında yapılan
ödemelerden, sigortalı veya isteğe bağlı
sigortalı sayılmayan, kendi sigortalılığı
nedeniyle gelir veya aylık bağlanmamış olan
çocuklarından 18 yaşını, lise ve dengi
öğrenim veya 5/6/1986 tarihli ve 3308 sayılı
Meslekî Eğitimi Kanununda belirtilen aday
çırak, çırak ya da işletmelerde meslekî
eğitim görmesi halinde 20 yaşını, yüksek
öğrenim görmesi halinde 25 yaşını
doldurmamış ve evli olmayan çocukları ile
yaşına bakılmaksızın 5510 sayılı Kanuna göre
malûl olduğu tespit edilen evli
olmayanlarından en fazla iki çocuğa kadar
(iki çocuk dahil)
olanları için, sigortalının hizmet akdinin
devam etmesi şartıyla fiilen çalışmasının
olup olmadığı üzerinde durulmaksızın iki
çocuğu geçmemek kaydıyla, çocuk başına her
yıl belirlenen aylık asgari ücretin %2'si
oranındaki tutarı, aylık prime esas
kazançların hesaplanmasında dikkate
alınmayacaktır.
Bu durumda, çocuk zammı adı altında yapılan
ödemelerden prime esas kazanca
dahil edilecek
tutar;
Brüt Aylık Asgari
Ücret
X
% 2 X
Çocuk Sayısı (İki
Çocuğa Kadar)
=
İstisna Tutarı,
Ödenen Çocuk Zammı – İstisna Tutar = Prime
Esas Kazanca Dahil
Edilecek Çocuk Zammı,
Formülü vasıtasıyla hesaplanacaktır.
·
Aile zammı (yardımı):
Sigortalılara aile zammı
adı altında yapılacak ödemelerin,
sigortalının hizmet akdinin devam etmesi
şartıyla fiilen çalışmasının olup olmadığı
üzerinde durulmaksızın, sigortalının eşinin
5510 sayılı Kanuna tabi zorunlu sigortalı
olmayı gerektirecek şekilde çalışmaması ve
Kurumdan gelir veyahut aylık almaması
durumunda, 16 yaşından büyükler için
belirlenen aylık asgari ücretin %10'u
oranındaki tutar aylık prime esas
kazançların hesaplanmasında dikkate
alınmayacaktır.
Bu durumda, aile zammı adı altında yapılan
ödemelerden prime esas kazanca
dahil edilecek
tutar;
Brüt Aylık Asgari
Ücret X
% 10 =
İstisna Tutarı,
Ödenen Aile Zammı – İstisna Tutarı = Prime
Esas Kazanca Dahil
Edilecek Aile Zammı,
Formülü vasıtasıyla hesaplanacaktır.
Diğer taraftan, sigortalılara yemek parası
ile çocuk ve aile zamlarının yıllık olarak
bir defada ödenmesi halinde, bu defa
ödemenin yapıldığı tarihteki asgari ücret
üzerinden,
Yemek parası için;
Brüt Günlük Asgari
Ücret
X
% 6 X
(Yıl İçinde Fiilen
Çalışılan Gün Sayısı) Yemek Parası Verilen
Gün Sayısı = Yıllık İstisna Tutarı,
Yıllık Olarak Ödenen Yemek Parası – Yıllık
İstisna Tutarı = Yıllık Prime Esas Kazanca
Dahil Edilecek
Yemek Parası,
Çocuk zammı için;
Brüt Aylık Asgari
Ücret
X
% 2 X
Çocuk Sayısı (İki Çocuğa Kadar)
X
12 Ay
=
Yıllık İstisna Tutarı,
Yıllık Olarak Ödenen Çocuk Zammı – Yıllık
İstisna Tutarı = Yıllık Prime Esas Kazanca
Dahil Edilecek
Çocuk Zammı,
Aile zammı için ise,
Brüt Aylık Asgari
Ücret
X
% 10
X
12 Ay
=
Yıllık İstisna Tutarı
Yıllık
Olarak Ödenen Aile Zammı – Yıllık İstisna
Tutarı = Yıllık Prime Esas Kazanca
Dahil Edilecek
Aile Zammı,
Formülü
vasıtasıyla
ödemenin yapıldığı ayın kazancına
dahil
edilecektir.
·
İşverenler tarafından sigortalılar için özel
sağlık sigortalarına ve bireysel Emeklilik
Sistemine Ödenen Özel Sağlık Sigortası Primi
ve Bireysel Emeklilik Katkı Payları
Tutarları:
5510
sayılı Kanunun 80 inci maddesinin birinci
fıkrasının (b) bendinde, “…
işverenler
tarafından sigortalılar için özel sağlık
sigortalarına ve bireysel emeklilik
sistemine ödenen ve aylık toplamı asgarî
ücretin % 30’unu geçmeyen özel sağlık
sigortası primi ve bireysel emeklilik katkı
payları tutarları, prime esas kazanca tâbi
tutulmaz.” denilmektedir.
Buna göre,
sigortalı adına ay içinde özel sağlık
sigortası primi ve bireysel emeklilik katkı
payı adı altında işverence yapılan ödemeler
toplamının aylık asgari ücretin % 30’una
isabet eden kısmı prime esas kazanca
dahil
edilmeyecek, kalan tutar ise
ödendiği ayın prime
esas kazancına dahil edilecektir.
Bu durumda,
özel sağlık sigortası primi ve bireysel
emeklilik katkı payı adı altında
işverenlerce
yapılan
ödemelerden prime esas kazanca
dahil edilecek
tutar;
Brüt Aylık Asgari
Ücret
X
% 30
=
İstisna Tutarı,
Özel
Sağlık Sigortası Primi + Bireysel Emeklilik
Katkı Payı – İstisna Tutarı = Prime Esas
Kazanca Dahil
Edilecek Özel Sağlık Sigortası Primi ve
Bireysel Emeklilik Katkı Payı Tutarı,
Formülü vasıtasıyla hesaplanacaktır.
Örnek -
2009/Şubat
ayında (A) sigortalısı için işverence brüt
200,00 YTL özel sağlık sigortası primi ve
brüt 100,00 YTL bireysel emeklilik katkı
payı ödendiği varsayıldığında, bu tarihte
yürürlükte bulunan asgari ücret de
666,00 YTL
olduğundan,
666,00
X 30 % = 199,80
TL istisna tutarı,
200,00 TL
+
100,00 TL = 300, 00
YTL
300,00 TL
–
199,80 = 100.20 TL
2009/Şubat ayı prime esas kazancına
dahil
edilecektir.
Buna karşın, sigortalının özel sağlık
sigortası ve bireysel emeklilik katkı
payının ödendiği aydaki prime esas
kazancının, 82 inci maddeye istinaden
belirlenen prime esas kazanç üst sınırının
üzerinde olması halinde,
sözkonusu özel
sağlık sigortası ve bireysel emeklilik katkı
payları takip eden iki ayda üst sınır
aşılmamak kaydıyla prime esas kazancına
dahil
edilecektir.
Sigortalı adına işveren tarafından yalnızca
özel sağlık sigortası primi veya yalnızca
bireysel emeklilik katkı payı ödenmiş olması
durumunda ise, prime esas kazanca
dahil edilecek
tutar, ödenen özel sağlık sigortası primi
veya bireysel emeklilik katkı payı üzerinden
%30 oranındaki istisna tutarının düşülmesi
suretiyle hesaplanacaktır.
Arif SAĞLAM
Çalışma Dünyası
26.02.2009
