|
SERMAYE ŞİRKETLERİNDE BİRLEŞME,
NEVİ DEĞİŞİKLİĞİ, DEVİR ESASLARI VE VERGİ HUKUKU
AÇISINDAN BOYUTU
GİRİŞ ;
Ülkemizde şirketler, farklı kanunlara tabi olmaları
nedeniyle öncelikle adi şirketler ve ticaret şirketleri
şeklinde iki grupta toplanmaktadır. Adi şirketler Türk
Borçlar Kanunu, Ticaret şirketleri ise Türk Ticaret
Kanunu hükümlerine tabidirler.
Ticaret şirketlerinde sözleşmenin yapılması ile,
sözleşmeyi yapan kişilerden tamamen ayrı bir yasal
varlık meydana gelir ki bu şirketin tüzel kişiliğidir.
Bu tüzel kişilik kuruluş aşamasında konulan sermayeden
oluşup ortakların mal varlığından tamamen bağımsız bir
mal varlığına sahiptir.
21.yüzyılda globalleşen dünya karşısında şirketler
varoluşlarını sürdürebilmek, rekabet koşullarını
güçlendirebilmek için çeşitli işbirlikleri içerisine
girmişlerdir. Şirket birleşmeleri Türkiye’de etkisini
mali krizlerden ve şirket yapılarından dolayı daha geç
göstermektedir.
I-) BİRLEŞME
Türk Ticaret Kanunu madde 146 birleşmeyi şöyle
tanımlamaktadır; İki veya daha fazla şirketin birbiriyle
birleşerek yeni bir ticaret şirketi kurmalarından yahut
daha fazla ticaret şirketinin mevcut diğer bir ticaret
şirketine iltihak etmesinden ibarettir.
Türk hukukunda 2 tür birleşmeye
imkan verilmiştir.
1-) Şirketlerin tüm mal varlıkları ile devralınması ile,
2-) Yeni ortaklık kurulması yolu ile birleşme.
Her iki şekilde de katılan ortaklar tasfiyesiz infisah
ederler ve onlara ait mallar intikalinde külli halefiyet
ilkesi geçerlidir.
A-) Birleşme Şartları
a) Birleşen şirketlerin aynı türden olmaları gerekir.(
Birleşme bakımından kolektif ile komandit şirketler ve
anonim ile sermayesi paylara bölünmüş komandit
şirketler, aynı neviden sayılır.) ( Türk Ticaret Kanunu
Madde-147)
b) Birleşme için ilgili şirketlerin, mukavelelerinin
değişmesi hakkındaki usul ve şartlar dairesinde, ayrı
ayrı karar vermeleri ve bu kararın tescil ve ilan
olunması gerekir.( Türk Ticaret Kanunu Madde- 148)
c) Birleşen şirketlerin her biri, aralarında tespit
edilecek bir örneğe göre tanzim edilmiş olan bilançosunu
ilan eylemeye ve birleşme sebebiyle varlıkları sona eren
şirketler ise ayrıca kendilerine ait borçların ne
suretle ödeneceğine dair tanzim edecekleri beyannameyi
bilanço ile birlikte ilana mecburdurlar. (Türk Ticaret
Kanunu Madde – 149 )
Anonim Şirketlerin birleşmesini içeren TTK 451.ve 452.
maddeleri bu konuya ışık tutmaktadır.
İlgili Kanun madde hükümleri
şöyledir;
TTK Madde 451 - Bir anonim şirket diğer bir anonim
şirket tarafından bütün aktif ve pasifleriyle
devralınmak suretiyle infisah ederse aşağıdaki hükümler
tatbik olunur :
1. Devralan şirketin idare meclisi infisah eden şirketin
alacaklarını tasfiye hakkındaki hükümlere göre davet
eder;
2. İnfisah eden şirketin malları, borçları tediye veya
temin edilinceye kadar ayrı olarak ve devralan şirket
tarafından idare olunur;
3. Devralan şirketin idare meclisi âzaları, alacaklılara
karşı infisah eden şirket mallarının ayrı olarak
idaresini temin hususunda şahsan ve müteselsilen
mesuldürler;
4. Malların ayrı olarak idare edildiği müddet içinde
infisah eden şirkete karşı açılacak dâvalarda
salâhiyetli mahkemenin salâhiyeti bakidir;
5. İnfisah eden şirketin alacaklılariyle devralan şirket
alacaklıları arasındaki münasebetlerde devralınan ve
ayrı idareye tabi olan mallar aynı müddet içinde infisah
eden şirketin malları sayılır; devralan şirketin
iflâsında bu mallar ayrı bir masa teşkil eder ve icap
ediyorsa münhasıran infisah eden şirket borçlarının
ödenmesinde kullanılır;
6. Her iki şirket malları, ancak infisah eden bir anonim
şirket mevcudunun pay sahiplerine dağıtılması caiz
olduğu anda birleştirilebilir;
7. Şirketin infisahı, ticaret siciline tescil olunur.
Şirket borçları tediye veya temin edildikten sonra
ticaret sicilinden infisaha ait kayıt silinir ve
keyfiyet ilân olunur;
8. İnfisahın tescilinden sonra devralan şirketçe infisah
eden şirketin pay sahiplerine karşılık olarak verilecek
hisse senetleri, birleşme mukavelesi hükümlerine göre
kendilerine teslim olunur.
TTK Madde 452 - Birden çok anonim şirketin malları yeni
kurulacak bir anonim şirket tarafından devralınabilir; o
suretle ki adı geçen şirketlerin malları tasfiye
edilmeksizin yeni şirkete geçer. Böyle bir birleşme
hakkında anonim şirketlerin kurulmasına ve bir anonim
şirketin diğer bir anonim şirket tarafından
devralınmasına dair olan hükümler tatbik olunur.
Ayrıca aşağıdaki hükümler dahi
caridir:
1. Şirketler imzaları noterce tasdikli birleşme
mukavelesinde; birleştiklerini, yeni anonim şirketin
esas mukavelesini tanzim ettiklerini, bütün hisselerin
taahhüt olunduğunu, mevcut şirketlerin mallarını sermaye
olarak yeni şirkete koyduklarını ve yeni şirketin
lüzumlu organlarını tayin ettiklerini tesbit ederler;
2. Birleşme mukavelesi birleşen şirketlerden her birinin
umumi heyeti tarafından tasdik olunur;
3. Tasdik karariyle tekemmül eden yeni şirket esas
mukavelesi üzerine mütaakip kuruluş merasimi ikmal
edilerek keyfiyet tescil ve ilan olunur;
4. Tescilden sonra eski şirketlerin hisse senetleri
karşılığında birleşme mukavelesi gereğince yeni şirketin
hisse senetleri verilir.
B-) Birleşme Hükümleri
Birleşme kararı, ilan gününden itibaren üç ay sonra
hüküm ifade eder. Ancak birleşme ilanından önce birleşen
şirketler borçlarını ifa veya borcuna karşılık gelen
tutarı Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankasına veya muteber
bir bankaya tevdi etmiş veya alacaklılar şirketin
birleşmesine razı olmuş ise birleşme kararı ilan
gününden itibaren hüküm ifade eder.
Birleşen şirketin alacaklılarından her biri ilandan
itibaren üç ay içerisinde mahkemeye müracaatla
birleşmeye itiraz edebilir.
II-) NEVİ DEĞİŞİKLİĞİ
Bir ticaret şirketinin nevinin diğer bir ticaret şirketi
nevine çevrilmesi kanunda aksine hüküm olmadıkça, yeni
nev’e ait kuruluş merasimine tabidir. Böylece yeni Nev’e
çevrilen şirket eskisinin devamıdır. ( TTK MADDE 152 )
Türk Ticaret Kanununda da belirtildiği üzere herhangi
bir ayrım gözetmeksizin her şirketin nevi değiştirmesi
mümkündür.
a-) Limited Şirketin Anonim Şirkete Dönüşmesi
Türk Ticaret Kanunu 152. maddesi gereğince Anonim Şirket
kuruluş merasimi gereğince, Limited Şirketin Anonim
Şirkete dönüştürülmesi için öncelikle ortak sayısı ve
sermaye açısından gerekli işlemlerin yapılması gerekir.
Limited şirketin anonim şirkete dönüşümü için;
a-) Nev’i değişikliği hususunda ortaklar kurulu kararı
alınması,
b-) Nev’i değiştirme öncesi bilanço çıkarılması,
c-) Ortak sayısı beşten az ise, yeni ortaklara hisse
vererek sayının en az beş’e
çıkarılması ,
d-) Sermayesi anonim şirketler için öngörülen sermayeden
az ise sermayesinin asgari düzeyde arttırılması,
e-) Anonim şirkete dönüşüm ana sözleşmesinin
hazırlanması,
f-) Anonim şirketlerin kuruluş aşamasında ele alınan
diğer evrakların hazırlanması.
Limited şirketin anonim şirkete dönüştürülmesi tasfiye
edilmeksizin yapılabilmektedir.
b-) Anonim Şirketin Limited Şirkete Dönüşmesi
Türk Ticaret Kanunu 553. maddesinde Anonim şirketin
limited şirkete dönüşüm şartları düzenlenmiştir.
İlgili madde şu şekildedir.
T.T.K. Madde 553 - Bir anonim şirket tasfiye
edilmeksizin aşağıdaki şartlar altında limitet şirkete
çevrilebilir:
1. Limitet şirket esas sermayesinin anonim şirketin esas
sermayesinden az olmaması;
2. Anonim şirketin pay sahiplerine şirket mukavelesiyle
tesbit edilmiş şekle uygun olarak yapılacak bir ilanla,
sahip oldukları payların itibari değerlerine kadar
limitet şirketin esas sermayesine iştirak imkanının
verilmesi;
3. Bu suretle iştirak edecek kimselerin koyacakları
paylar tutarının, anonim şirketin esas sermayesinin en
az üçte ikisine tekabül etmesi.
Anonim şirketin limited şirkete çevrilmesi durumunda,
limited şirkete hiç iştirak etmeyen pay sahiplerinin
hakları T.T.K. 554 madde ile düzenlenmektedir. T.T.K.
555. madde de ise alacaklıların hakları hakları
düzenlenmektedir.
III-) DEVİR
A-) Devralma Yoluyla Birleşme İşlemleri,
1-) Birleşme sözleşmesinin hazırlanması,
2-) Devreden şirketin öz varlık tespiti için mahkemece
bilirkişi incelemesi yapılması,
3-) Birleşme sözleşmesinin imzalanması,
4-) Devralacak şirketin esas mukavele değişikliği
değişikliği metninin hazırlanması ve
bu sebeple Sanayi ve Ticaret Bakanlığından izin
alınması,
5-) Katılan ve devralan şirketin şirketin genel
kurullarının ayrı ayrı toplantıya
çağrılması;
a) Katılan şirket yönünden; Birleşmeye karar verilmesi
ve birleşme sözleşmesinin onaylanması ( infisah
niteliğinde )
b) Devralan şirket yönünden ; Birleşmeye karar verilmesi
ve birleşme sözleşmesinin onaylanması; birleşme
sözleşmesine göre esas sözleşme değişikliklerine karar
verilmesi, sermaye artırımına karar verilmesi ( Ayni
sermaye koyulması niteliğinde )
6-) Birleşme kararının birleşen ortaklarca tescil ve
ilanı
7-) Katılan ortaklığın sona erdiğinin tescil ve ilanı
B-) Anonim Şirketlerde Devralma
Anonim şirketlerde devir işlemleri Türk Ticaret
Kanununun 452.maddesinde düzenlenmiştir.
Söz konusu madde hükümleri şu şekildedir.
T.T.K. Madde 451 - Bir anonim şirket diğer bir anonim
şirket tarafından bütün aktif ve pasifleriyle
devralınmak suretiyle infisah ederse aşağıdaki hükümler
tatbik olunur:
1. Devralan şirketin idare meclisi infisah eden şirketin
alacaklarını tasfiye hakkındaki hükümlere göre davet
eder;
2. İnfisah eden şirketin malları, borçları tediye veya
temin edilinceye kadar ayrı olarak ve devralan şirket
tarafından idare olunur;
3. Devralan şirketin idare meclisi azaları, alacaklılara
karşı infisah eden şirket mallarının ayrı olarak
idaresini temin hususunda şahsan ve müteselsilen
mesuldürler;
4. Malların ayrı olarak idare edildiği müddet içinde
infisah eden şirkete karşı açılacak davalarda
salahiyetli mahkemenin salahiyeti bakidir;
5. İnfisah eden şirketin alacaklılariyle devralan şirket
alacaklıları arasındaki münasebetlerde devralınan ve
ayrı idareye tabi olan mallar aynı müddet içinde infisah
eden şirketin malları sayılır; devralan şirketin
iflasında bu mallar ayrı bir masa teşkil eder ve icap
ediyorsa münhasıran infisah eden şirket borçlarının
ödenmesinde kullanılır;
6. Her iki şirket malları, ancak infisah eden bir anonim
şirket mevcudunun pay sahiplerine dağıtılması caiz
olduğu anda birleştirilebilir;
7. Şirketin infisahı, ticaret siciline tescil olunur.
Şirket borçları tediye veya temin edildikten sonra
ticaret sicilinden infisaha ait kayıt silinir ve
keyfiyet ilan olunur;
8. İnfisahın tescilinden sonra devralan şirketçe infisah
eden şirketin pay sahiplerine karşılık olarak verilecek
hisse senetleri, birleşme mukavelesi hükümlerine göre
kendilerine teslim olunur.
IV-) Vergi Hukuku Açısından Sermaye Şirketlerinin
Birleşmesi ve Devri
Birleşme ve Devir işlemleri ile ilgili olarak vergisel
boyut Kurumlar Vergisi Kanununun 18.19 ve 20.
maddelerinde düzenlenmiştir.
Söz konusu madde hükümleri şu
şekildedir;
Birleşme ile ilgili hüküm;
Kurumlar Vergisi Kanunu Madde 18 : 1) Bir veya birkaç
kurumun diğer bir kurumla birleşmesi, birleşme nedeniyle
infisah eden kurumlar bakımından tasfiye hükmündedir.
Ancak, birleşmede tasfiye kârı yerine birleşme kârı
vergiye matrah olur.
(2) Tasfiye kârının tespiti hakkındaki hükümler,
birleşme kârının tespitinde de geçerlidir. Şu kadar ki,
münfesih kurumun veya kurumların ortaklarına ya da
sahiplerine birleşilen kurum tarafından doğrudan doğruya
veya dolaylı olarak verilen değerler, kurumun tasfiyesi
halinde ortaklara dağıtılan değerler yerine geçer.
Birleşilen kurumdan alınan değerler Vergi Usul Kanununda
yazılı esaslara göre değerlenir.
(3) Kanunun 17 nci maddesine göre tasfiye memurlarına
düşen sorumluluk ve ödevler, birleşme halinde birleşilen
kuruma ait olur.
Devir, Bölünme ve Hisse
Değişimi Hakkında kanun hükmü
Kurumlar Vergisi Kanunu Madde 19: (1) Bu Kanunun
uygulanmasında aşağıdaki şartlar dahilinde gerçekleşen
birleşmeler devir hükmündedir:
a) Birleşme sonucunda infisah eden kurum ile birleşilen
kurumun kanunî veya iş merkezlerinin Türkiye'de
bulunması.
b) Münfesih kurumun devir tarihindeki bilânço
değerlerinin, birleşilen kurum tarafından bir bütün
halinde devralınması ve aynen bilânçosuna geçirilmesi.
(2) Kurumların yukarıdaki şartlar dahilinde tür
değiştirmeleri de devir hükmündedir.
(3) Aşağıdaki işlemler bölünme veya hisse değişimi
hükmündedir:
a) Tam bölünme: Tam mükellef bir sermaye şirketinin
tasfiyesiz olarak infisah etmek suretiyle bütün mal
varlığını, alacaklarını ve borçlarını kayıtlı değerleri
üzerinden mevcut veya yeni kurulacak iki veya daha fazla
tam mükellef sermaye şirketine devretmesi ve
karşılığında devredilen sermaye şirketinin ortaklarına
devralan sermaye şirketinin sermayesini temsil eden
iştirak hisseleri verilmesi, bu Kanunun uygulanmasında
tam bölünme hükmündedir. Devredilen şirketin ortaklarına
verilecek iştirak hisselerinin itibarî değerinin %
10'una kadarlık kısmının nakit olarak ödenmesi, işlemin
bölünme sayılmasına engel değildir.
b) Kısmî bölünme: Tam mükellef bir sermaye şirketinin
veya sermaye şirketi niteliğindeki bir yabancı kurumun
Türkiye'deki iş yeri veya daimî temsilcisinin
bilânçosunda yer alan taşınmazlar ile en az iki tam yıl
süreyle elde tutulan iştirak hisseleri ya da sahip
oldukları üretim veya hizmet işletmelerinin bir veya
birkaçını kayıtlı değerleri üzerinden aynî sermaye
olarak mevcut veya yeni kurulacak tam mükellef bir
sermaye şirketine devretmesi, bu Kanunun uygulanmasında
kısmî bölünme hükmündedir. Ancak, üretim veya hizmet
işletmelerinin devrinde, işletme bütünlüğü korunacak
şekilde faaliyetin devamı için gerekli aktif ve pasif
kalemlerin tümünün devredilmesi zorunludur. Kısmî
bölünmede devredilen varlıklara karşılık edinilen
devralan şirket hisseleri, devreden şirkette
kalabileceği gibi doğrudan bu şirketin ortaklarına da
verilebilir. Taşınmaz ve iştirak hisselerinin bu bent
kapsamında devrinde, devralan şirketin hisselerinin
devreden şirketin ortaklarına verilmesi halinde,
devredilen taşınmaz ve iştirak hisselerine ilişkin
borçların da devri zorunludur.
c) Hisse değişimi: Tam mükellef bir sermaye şirketinin,
diğer bir sermaye şirketinin hisselerini, bu şirketin
yönetimini ve hisse çoğunluğunu elde edecek şekilde
devralması ve karşılığında bu şirketin hisselerini
devreden ortaklarına kendi şirketinin sermayesini temsil
eden iştirak hisselerini vermesi, bu Kanunun
uygulanmasında hisse değişimi hükmündedir. Hisseleri
devralınan şirketin ortaklarına verilecek iştirak
hisselerinin itibari değerinin %10'una kadarlık kısmının
nakit olarak ödenmesi, işlemin hisse değişimi
sayılmasına engel değildir.
(4) Bu maddeye göre yapılacak bölünmelerde aktifi ve
pasifi düzenleyici hesaplar, ilgili olduğu aktif veya
pasif hesapla birlikte devrolunur.
(5) Maliye Bakanlığı devir, bölünme ve hisse değişimi
işlemleri ile ilgili usûlleri belirlemeye yetkilidir.
Devir, bölünme ve hisse
değişimi hallerinde vergilendirme
Kurumlar Vergisi Kanunu madde 20 ; (1) Devirlerde,
aşağıdaki şartlara uyulduğu takdirde, münfesih kurumun
sadece devir tarihine kadar elde ettiği kazançlar
vergilendirilir; birleşmeden doğan kârlar ise
hesaplanmaz ve vergilendirilmez:
a) Şirket yetkili kurulunun devre ilişkin kararının
Ticaret Sicilinde tescil edildiği tarih, devir
tarihidir. Münfesih kurum ile birleşilen kurum;
1) Devir tarihi itibarıyla hazırlayacakları ve
müştereken imzalayacakları münfesih kuruma ait kurumlar
vergisi beyannamesi ile,
2) Devir işleminin hesap döneminin kapandığı aydan
kurumlar vergisi beyannamesinin verildiği ayın sonuna
kadar geçen süre içerisinde yapılması halinde, münfesih
kurumun önceki hesap dönemine ilişkin olarak
hazırlayacakları ve müştereken imzalayacakları münfesih
kuruma ait kurumlar vergisi beyannamesini,
birleşmenin Ticaret Sicili Gazetesinde ilan edildiği
tarihten itibaren otuz gün içinde münfesih kurumun bağlı
bulunduğu vergi dairesine verirler.
b) Birleşilen kurum, münfesih kurumun tahakkuk etmiş ve
edecek vergi borçlarını ödeyeceğini ve diğer ödevlerini
yerine getireceğini münfesih kurumun birleşme sebebiyle
verilecek olan kurumlar vergisi beyannamesinin ekinde
vereceği bir taahhütname ile taahhüt eder. Mahallin en
büyük mal memuru, bu hususta birleşilen kurumdan ayrıca
teminat isteyebilir.
(2) Kanunun 19 uncu maddesinin üçüncü fıkrasının (a)
bendine göre gerçekleştirilen bölünmelerde, aşağıdaki
şartlara uyulduğu takdirde bölünme suretiyle münfesih
kurumun sadece bölünme tarihine kadar elde ettiği
kazançlar vergilendirilir; bölünmeden doğan kârlar ise
hesaplanmaz ve vergilendirilmez:
a) Şirket yetkili kurulunun bölünmeye ilişkin kararının
Ticaret Sicilinde tescil edildiği tarih, bölünme
tarihidir. Bölünen kurum ile bu kurumun varlıklarını
devralan kurumlar,
1) Bölünme tarihi itibarıyla hazırlayacakları ve
müştereken imzalayacakları bölünen kuruma ait kurumlar
vergisi beyannamesi ile,
2) Bölünme işleminin hesap döneminin kapandığı aydan
kurumlar vergisi beyannamesinin verildiği ayın sonuna
kadar geçen süre içerisinde yapılması halinde, bölünen
kurumun önceki hesap dönemine ilişkin olarak
hazırlayacakları ve müştereken imzalayacakları bölünen
kuruma ait kurumlar vergisi beyannamesini,
bölünmenin Ticaret Sicili Gazetesinde ilan edildiği
tarihten itibaren otuz gün içinde bölünen kurumun bağlı
olduğu vergi dairesine verirler.
b) Bölünen kurumun varlıklarını devralan kurumlar,
bölünen kurumun bölünme tarihine kadar tahakkuk etmiş ve
edecek vergi borçlarından müteselsilen sorumlu
olacaklarını ve diğer ödevlerini yerine getireceklerini,
bölünen kurumun bölünme nedeniyle verilecek olan
kurumlar vergisi beyannamesine ekleyecekleri bir
taahhütname ile taahhüt ederler. Mahallin en büyük mal
memuru, bu hususta bölünen kurum ile bu kurumun
varlıklarını devralan kurumlardan teminat isteyebilir.
www.muhasebsenet.net
(3) Bu Kanunun 19 uncu maddesinin üçüncü fıkrasının (b)
ve (c) bentlerinde belirtilen işlemlerden doğan kârlar
hesaplanmaz ve vergilendirilmez. 19 uncu maddenin üçüncü
fıkrasının (b) bendine göre gerçekleştirilen kısmî
bölünme işlemlerinde, bölünen kurumun bölünme tarihine
kadar tahakkuk etmiş ve edecek vergi borçlarından
bölünen kurumun varlıklarını devralan kurumlar,
devraldıkları varlıkların emsal bedeli ile sınırlı
olarak müteselsilen sorumlu olurlar.
SONUÇ ;
Sermaye şirketleri yukarıda da ayrıntılı bir şekilde
izah edildiği üzere Türk Ticaret Kanunu Hükümleri
uyarınca birleşebilir, nev’i değişikliği yapabilir ve
devir olabilir.
Birleşmeler ve devir işlemleri ile ilgili vergisel
düzenleme 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu ile
yapılmıştır.
KAYNAKLAR
1-) Prof.Dr.Hakkı Y.Soydan-Arş.Gör.Şükrü DOKUR –
Şirketler Muhasebesi
2-) İzmir Ticaret Odası – Türk Hukukunda Şirket
Evlilikleri Prosedürü
3-) Türk Ticaret Kanunu
4-) Kurumlar Vergisi Kanunu
Hakan AKKAYA
Denetçi
hkn.akkaya@hotmail.com
www.muhasebenet.net
17.06.2009 |
