anlamlara
gelmektedir. Rüçhan hakkı, bir anonim şirketin
sermaye artırımında, mevcut hissedarların
ellerindeki hisse senetleri oranında yeni hisse
satın alma hakkını ifade eder. Bu haktan
yalnızca eski hisse senedi sahipleri
yararlanabilmektedir. Yani, hisse
satışlarında hissedarlara öncelik tanınması
durumudur.
Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkındaki
Kanunda yer alan rüçhan hakkı ise; haciz ve
iflasta, alacaklı olan kamu kuruluşlarına
alacaklarını tahsil etmede verilen öncelik
hakkını ifade eder. Yani, bir alacağın diğer bir
alacaktan veya alacaklardan önce gelmesi,
yararlanması hakkıdır. Diğer bir ifadeyle,
üçüncü şahıslara ait alacakların söz konusu
olması durumunda amme alacağını üstün kılan bir
koruma müessesesidir. Kamu alacağının amme
hizmetlerinin masraf karşılığı olması rüçhan
hakkının başlıca dayanağıdır. Yabancı mevzuatta
da rüçhan hakkı mevcuttur. Örneğin Amerikan
mevzuatına göre herhangi bir mükellef ödemek
mecburiyetinde olduğu bir vergiyi, talebe rağmen
ödemeyi ihmal veya reddederse o mükellefin
menkul, gayrimenkul malları ile buna müteallik
hakları verginin (faiz ve zamları ile diğer
bütün masrafları ile birlikte) baliğ olduğu
miktar nispetinde ABD lehine merhum
addolunur.(Amerikan Gelir Vergisi madde 3670)
II.AMME ALACAKLARINDA
RÜÇHAN HAKKI
6183 sayılı Kanunun 21’inci maddesi, amme
alacaklarının diğer korunma hükümlerinden
“Rüçhan Hakkı”nı düzenlemiştir.
“Amme Alacaklarında Rüçhan Hakkı
Madde 21-Üçüncü şahıslar tarafından haczedilen
mallar paraya çevrilmeden evvel o mal üzerine
amme alacağı için de haciz konulursa bu alacak
da hacze iştirak eder ve aralarında satış bedeli
garameten taksim olunur. (5479 Sayılı Kanunun 4
üncü maddesiyle eklenen cümle.
Yürürlük;08.04.2006) Genel bütçeye gelir
kaydedilen vergi, resim, harç ile vergi cezaları
ve bunlara bağlı zam ve faizler için tatbik
edilen hacizlerde 2004 sayılı İcra ve İflas
Kanununun 268 inci maddesinin birinci fıkrasının
son cümlesi hükmü uygulanmaz.
Rehinli alacaklıların hakları mahfuzdur. Ancak,
gümrük resmi, bina ve arazi vergisi gibi eşya ve
gayrimenkulün aynından doğan amme alacakları o
eşya ve gayrimenkul bedelinden tahsilinde
rehinli alacaklardan evvel gelir.
(5479 Sayılı Kanunun 4 üncü maddesiyle değişen
fıkra. Yürürlük;08.04.2006) Borçlunun iflası,
mirasın reddi ve terekenin resmi tasfiyeye tabi
tutulması hallerinde amme alacakları imtiyazlı
alacak olarak 2004 sayılı İcra ve İflas
Kanununun 206 ncı maddesinin üçüncü sırasında,
bu sıranın önceliğini alan alacaklar da dahil
olmak üzere tüm imtiyazlı alacaklar ile birlikte
işleme tabi tutulur.”
Yukarıda yer alan madde hükümlerine göre, rüçhan
hakkından söz edebilmek için;
• Haczin üçüncü şahıslarca yapılmış olması,
• Tahsil dairesince hacze iştirakin üçüncü
şahıslardan sonra yapılmış olması,
• Haczedilen malların paraya çevrilmemiş olması,
• Haczedilen alacakların 6183 sayılı Kanun
kapsamında bulunması
gerekmektedir.
1-Hacze İştirak :
Madde hükmüne göre, üçüncü şahıslar tarafından
haczedilen mallar paraya çevrilmeden önce o mal
üzerine amme alacağı için de haciz konulduğunda
satış bedeli alacaklılar arasında garameten
taksim edilmektedir. Garameten taksimat ise
mevcut alacaklara oransal olarak yapılan
taksimat işlemidir.
2-Rehinli Alacakların Durumu:
Satış bedelinin dağılımında, amme alacaklarından
önce tesis edilmiş olan rehinli alacakların
hakları saklı tutulmuş, ancak, eşya ve
gayrimenkulün aynından doğan amme alacaklarına,
rehinli alacaklardan da önce tahsil edileceğine
yönelik öncelik hakkı verilmiştir.
Örnek: Amme borçlusu (A) adına kayıtlı
gayrimenkul üzerindeki takyidatlar tatbik
edildikleri tarih itibarıyla fer'i alacaklar
dahil olmak üzere aşağıdaki gibidir. Ayrıca,
borçlunun Karaisalı Belediyesine söz konusu
gayrimenkul nedeniyle emlak vergisi ve gecikme
zammından toplam 750 TL borcu olduğunu icra
müdürlüğü tespit etmiştir.
1. Sıra:
(X) şahsının
rehni
(17.000,-TL)
2.
Sıra: (Y) şahsının haczi (13.000,-TL)
3.
Sıra: (Z) şahsının haczi (21.000,-TL)
4.
Sıra: İstiklal Vergi Dairesinin Gelir Vergisi
için haczi (47.000,-TL)
Söz konusu
gayrimenkul icra dairesince satılmış olup,
masraflar düşüldükten sonra
alacaklılara dağıtılacak tutar 50.750,-TL'dır.
Satış bedelinden gayrimenkulün aynından doğan
750 TL emlak vergisi ve gecikme zammı
ayrıldıktan sonra kalan 50.000,-TL; birinci
sırada rehin alacaklısına 17.000,-TL ayrıldıktan
sonra arta kalan 33.000,-TL ikinci sıra da yer
alan haciz alacaklısı ile dördüncü sırada yer
alan İstiklal Vergi Dairesi arasında garameten
paylaşılacaktır. Dolayısıyla,
Satış
Bedelinden Kalan Tutar x Amme Alacağı Tutarı
Üçüncü Şahsın Haciz Tutarı + Amme Alacağı
Tutarı
formülü ile amme alacağına karşılık ayrılacak
tutar tespit edilecektir.
|
33.000 x 47.000
13.000+47.000 |
= 25.850,-TL(İstiklal
V.D. Alacağı Pay) |
Alacaklılara
dağıtılacak tutarın 16.000,-TL olması durumunda
bu tutar Rehin alacaklısına ayrılacak,
dolayısıyla İstiklal Vergi Dairesine bir pay
kalmayacaktır.
3-Genel Bütçeye Gelir Olarak Kaydedilen Amme
Alacaklarının Durumu.
5479 sayılı Kanun ile 6183 sayılı Kanunun
21’inci maddesinin birinci fıkrasının sonuna
eklenen hükümle genel bütçeye gelir kaydedilen
vergi, resim, harç ile vergi cezaları ve bunlara
bağlı zam ve faizler için tatbik edilen
hacizlerde, 2004 sayılı İcra ve İflas Kanununun
268’inci maddesinin birinci fıkrasının son
cümlesi (Rehinden önce ihtiyatî veya icrai haciz
bulunması hâlinde âmme alacağı dahil hiçbir
haciz rehinden önceki hacze iştirak edemez. )
hükmünün uygulanmayacağı belirtilerek, üçüncü
şahıslar tarafından haczedilmiş mallara, maddede
belirtilen amme alacakları için rehinden sonra
haciz konulması halinde, rehinden önce üçüncü
şahıslar tarafından tatbik edilmiş olan
hacizlere iştirak edilmesi imkanı sağlanmıştır.
Üçüncü şahıslar tarafından haczedilmiş mallar
üzerinde amme alacağı için tatbik edilmiş
hacizden önce tesis edilmiş bir rehin
bulunmadığı sürece nev'i sınırlaması olmaksızın
hacze konu tüm amme alacaklarının ilk haciz
alacaklısı üçüncü şahsın haczine iştirak edeceği
açıktır.
Örnek: Amme borçlusu (Y) adına kayıtlı
gayrimenkul üzerindeki takyidatlar tatbik
edildikleri tarih itibarıyla fer'i alacaklar
dahil olmak üzere aşağıdaki gibidir.
1. Sıra: (A) şahsının haczi (500.000,-TL)
2. Sıra: (B) şahsının rehni (300.000,-TL)
3. Sıra: Seyhan Vergi Dairesinin Kurumlar
Vergisi için haczi (700.000,-TL)
4. Sıra: Adana SGK İl Müdürlüğünün prim alacağı
için haczi (250.000,-TL)
5. Sıra: Toroslar Belediyesinin Emlak Vergisi
için haczi (950,-TL)
Söz konusu gayrimenkul icra dairesince satılmış
olup masraflar düşüldükten sonra alacaklılara
dağıtılacak tutar 900.950,-TL'dir.
Buna göre, gayrimenkulün satış bedelinden
öncelikle, aynından doğan emlak vergisi için pay
ayrılacak, vergi dairesinin kurumlar vergisi
için tatbik ettiği haciz tutarı, birinci sırada
yer alan hacze, satış bedelinden arta kalan
tutar üzerinden garameten iştirak edecektir.
Bu durumda, 900.950,-TL tutardan; 950,-TL emlak
vergisi ayrıldıktan sonra kalan 900.000,-TL,
birinci sırada yer alan (A) şahsının 500.000,-TL
alacağı ile vergi dairesinin alacağı olan
700.000,-TL arasında garameten taksim
edilecektir.
Satış Bedelinden Kalan Tutar x Amme Alacağı
Tutarı
Üçüncü Şahsın Haciz Tutarı + Amme
Alacağı Tutarı
Buna göre,
700.000,-TL kurumlar vergisi için hacze iştirak
nedeniyle alınacak tutar;
|
900.000 x 700.000
500.000 + 700.000 |
= 525.000,-TL olacaktır. |
Böylece, vergi
dairesinin 700.000,-TL tutarındaki kurumlar
vergisi alacağı için, gayrimenkul satışından
525.000,-TL pay ayrılması gerekmektedir.
Örneğimizde, vergi dairesinin haczinden önce
rehinli alacak bulunmakla birlikte, vergi
dairesi haczinin, genel bütçe vergi
gelirlerinden olan kurumlar vergisi için tatbik
edilmiş olması nedeniyle, 6183 sayılı Kanunun
21’inci maddesinde yapılan değişiklik uyarınca
rehinden önceki hacze iştirak edebileceği hüküm
altına alınmıştır. Burada, Adana SGK İl
Müdürlüğünün prim alacağı genel bütçeye gelir
kaydedilen vergi gelirlerinden olmadığı ve
öncesinde bir rehinli alacak bulunduğu için
Seyhan Vergi Dairesi ile birlikte hacze iştirak
etmesi mümkün bulunmamaktadır.
Üçüncü sırada bulunan Seyhan Vergi Dairesinin
alacağı genel bütçeye gelir kaydedilen
vergilerden olmasa idi, örneğin ecrimisil
alacağı olsaydı, gayrimenkulün satışından elde
edilen bedelin dağıtımı farklı olacaktı.
Öncelikle, birinci haciz alacaklısı ile rehin
alacaklısının alacaklarına pay ayrıldıktan sonra
kalan miktar Seyhan Vergi Dairesi ve Adana SGK
İl Müdürlüğünün takip ettiği alacaklara
ayrılacaktır. Yani,
[900.000-(500.000+300.000)=]100.000 TL iki
alacaklı amme idaresi arasında garameten taksim
edilecektir. Ayrıca, ikinci sırada bulunan (B)
şahsının alacağının rehinli alacak değil de
normal alacak haczi olması durumunda, birinci
sırada bulunan (A) şahsının haczine Seyhan Vergi
Dairesi Müdürlüğü ve Adana SGK İl Müdürlüğü
iştirak edecek ve satış tutarı aralarında
garameten taksim edilecektir.
4- İflas, Mirasın Reddi ve Terekenin Resmi
Tasfiyeye Tabi Tutulması Hallerinde Amme
Alacaklarının Sırası
6183 sayılı Kanunun 21’inci maddesinin son
fıkrası gereği, borçlunun iflası, mirasın reddi
ve terekenin resmi tasfiyeye tabi tutulması
hallerinde amme alacakları imtiyazlı alacak
olarak tanımlanmış ve bu alacakların 2004 sayılı
Kanunun 206’ncı maddesinin üçüncü sırasında, bu
sıranın önceliğini alan alacaklar da dahil olmak
üzere tüm imtiyazlı alacaklar ile birlikte
işleme tabi tutulacağı hükme bağlanmıştır.
Yapılan bu değişikliğe göre, borçlunun iflası,
mirasın reddi ve terekenin resmi tasfiyeye tabi
tutulması hallerinde amme alacakları imtiyazlı
alacak olarak üçüncü sırada yer alacaktır.
Ayrıca, amme alacağının, özel kanunlarında 2004
sayılı Kanunun 206’ncı maddesinin üçüncü
sırasında imtiyazlı alacak olarak tanımlanan
alacaklardan da önceliğinin bulunduğuna ilişkin
özel hükümlerin yer alması halinde bu hükümlere
göre işlem yapılması gerekmektedir.
III-SONUÇ
Amme alacaklarına öncelik veren 6183 sayılı
Kanunun 21’inci maddesinde, üçüncü şahıslar
tarafından haczedilen mallar paraya çevrilmeden
önce o mal üzerinde amme alacağı için de haciz
konusunda satış bedelinin ne şekilde
dağıtılacağına ilişkin düzenlemeler yer almakta,
borçlunun iflası, mirasın reddi ve terekenin
resmi tasfiyeye tabi tutulması hallerinde amme
alacağının sırası belirlenmektedir.
5479 sayılı Kanun ile 08.04.2006 tarihinden
itibaren amme alacakları ikili bir ayrıma tabi
tutulmuş ve bunlardan; genel bütçeye gelir
kaydedilen vergi, resim harç ile vergi cezaları
ve bunlara bağlı feri alacaklar için rehinden
önce konulmuş hacizlere iştirak edilebileceği,
genel bütçeye dahil olmayan ancak amme alacağı
statüsündeki diğer alacakların ise (idari para
cezası, ecrimisil alacakları, prim alacakları,
belediye gelirleri…) bu öncelik hakkından
yararlanamayacağı hüküm altına alınmıştır.
KAYNAKÇA :
1-6183 Sayılı A.A.T.U.H.K.
2-440 Seri Nolu Tahsilat Genel Tebliği
3-2007/4 Nolu Tahsilat İç Genelgesi
4-2004 Sayılı İcra İflas Kanunu
5-İsmav-İstanbul Maliye Vakfı-2006 Arıkan
Yayınları
Zekeriya Uyanık
Gelir Uzmanı
ays0133@hotmail.com
www.muhasebenet.net
18.02.2009 |
