|
Kayıtdışı ekonomi ve
belge düzeninde yenilikler
Ekonominin işleyiş
dinamiklerini olumsuz etkileyen önemli faktörlerden biri
olan kayıtdışı ekonomi çeşitli yönleriyle
tanımlanabilir, Gayri safi milli hasıla anlamında,
kayıtdışı ekonomi, GSMH hesapları içinde olmasına rağmen
kapsanamayan üretim ve gelirlerin büyüklüğünü, vergileme
açısından, vergilenmesi gerektiği halde çeşitli
nedenlerle vergi idaresinden gizlenen ve denetlenemeyen
gelirleri ifade eder. İstihdam yönünden bakıldığında,
sosyal güvenlik kurumlarına kayıtlı olmadan çalışan ve
toplam istihdam kayıtların da gözükmeyen ve işsiz olduğu
kabul edilen kişileri tanımlar.
Kayıtdışı ekonominin sonuçları
Kayıtdışı işlemler sadece devletin vergi kaybına neden
olmaz, ekonomik ve sosyal hayata yönelik olumsuz
etkileri de olur. Başlıca olumsuzluklar şöyle
sıralanabilir.
Kayıtdışı bilgilerin varlığı, toplanan verilerin eksik
ve hatalı olmasına yol açar; eksik bilgilerle hazırlanan
göstergelere dayanarak oluşturulacak politikalar ve
alınacak önlemler uygulamada başarısız olur.
Kayıtdışılık nedeniyle tahsil edilemeyen tutarlar kaynak
dağılımının etkinliğini bozar ve kaynakların verimsiz
alanlara yöneltilmesine neden olur.
Faaliyetlerini kayıtdışı yollarla yürüten işletmeler,
işlemleri tamamen kayıt altında olan işletmelerin
katlandıkları bir kısım maliyetlere katlanmaz ve haksız
rekabet avantajı elde ederler.
Kayıtdışı ekonomi, vergi tabanının aşınmasına ve
kaynakların kontrol dışına çıkmasına yol açmakta, bu da
toplumdaki adalet ve eşitlik anlayışını bozmaktadır.
Kayıtdışı istihdam oranının yüksek olmasıyla birlikte
kayıtdışı çalışan nüfus, sosyal güvenlik sistemi
kapsamına alınamamaktadır. Bu durum iş hayatında
sağlıksız bir ortam yaratmakta, işgücü piyasasının
işleyişini olumsuz etkilemektedir.
kayıtdışı çalışan işletmeler mali tablolarını tutarlı ve
gerçek verilerle düzenlemediklerinden, güvenilir
işletmeler olarak kabul edilmezler ve yatırımcılar için
uygun bir hedef olarak kabul edilmezler. Vergi ve
sigorta primini eksik ödemeleri nedeniyle, yüksek vergi
ve ceza riski altında bulunurlar. Şeffaf olmayan yönetim
şekilleri de büyümelerini ve kurumsallaşmalarını
güçleştirir.
Kayıtdışılığın önlenmesi ve belge düzeni
Ülkemizin kalkınması, gelir dağılımı, vergi adaleti
üzerinde önemli olumsuz etkileri bulunan kayıtdışılığın
önlenmesi amacıyla son yıllarda önemli gayretler
gösterilmektedir. 8.000,00 YTL'yi aşan ticari
nitelikteki ödemelerin bankalar aracılığı ile ödenmesi,
500,00 YTL'yi aşan kira ödemelerinin hak sahibinin banka
hesabına yatırılması mecburiyeti getirilmesi gibi.
Ayrıca, işletmelerde kayıt ve belge düzeninin tam olarak
sağlanması ve işletilmesi için Maliye Bakanlığı'nca
genel tebliğlerle düzenlemeler yapılmaktadır. Ayrıca
bazı düzenlemelerle vergi mükelleflerine, faaliyet
türüne göre, fatura, serbest beslek makbuzu ve geder
pusulası dışında bazı yeni belge düzenleme yükümlülüğü
getirilmiştir. 2008 yılı başında 379 sayılı VUK Genel
Tebliği ile kıymetli maden alım-satımında, hekimlerin
kredi kartları ile müşterilerinden yapacakları
tahsilatlarda, anlaşmalı eczanelerce sosyal güvenlik
kurumu adına düzenlenen faturalar konusunda yenilikler
getirilmiştir.
Bazı faaliyetlerde yeni belge düzeni
01.08.2008 tarih ve 26954 sayılı Resmi Gazete'de
yayınlanan 385 sayılı VUK Genel Tebliği ile bazı
faaliyetlere ilişkin olarak düzenlenecek belgeler ve
belge düzeni uygulaması konusunda değişiklikler
yapılmaktadır.
1-Bedeli kredi kartı kullanılmak suretiyle ödenen
taşımacılıkta belge düzeni
Yolcu sirkülasyonunun yoğun olduğu deniz taşımacılığı
veya şehir içi toplu taşımacılığı hizmeti verilen
yerlerde, yolcuların hizmet bedelini bilet, jeton vs.
satın alarak ödemesinin ve bunları kullanmak suretiyle
turnike ve benzeri sistemlerden geçiş yapmasının
işlemleri yavaşlatmakta olduğu, bu yavaşlamanın önüne
geçilmesi amacıyla bazı bankaların, yolcu geçişini
hızlandırarak transit geçiş yapılmasını sağlayacak ve iş
yükünü azaltarak zaman kaybının önüne geçecek şekilde,
anılan yerlerde müşteri ile muhatap olacak bir personel
bulundurulmaksızın, şifreleme veya doğrulama
gerektirmeden kullanılacak kredi kartları çıkardığı ve
bu kartların ödeme aracı olarak kullanıldığı uygulamada
görülmektedir.
Maliye Bakanlığı da anılan gelişmelere uygun olarak
anılan VUK Genel Tebliği ile kredi kartları ve banka
kartları (ön ödemeli kartlar dahil) kullanılarak yapılan
ve nitelikleri yukarıda anlatılan geçiş işlemlerinde
uyulacak belge düzeni konusunda belirleme yapılması
yoluna gitmektedir. Bu çerçevede, turnike ve benzeri
geçiş sistemleri kullanılarak taşıma hizmeti veren
işletmelerden aşağıdakiler tebliğde açıklanan uygulama
kapsamına alınmıştır. Kapsama;
"Denizde veya iç sularda yolcu taşımacılığı yapan yolcu
motoru, yolcu gemisi, feribot gibi ulaşım araçları",
"Şehir içinde toplu taşıma hizmeti sunan araçlar" ile
hizmet veren işletmeler girmektedir.
Söz konusu kartların tebliğde açıklanan şartlar
dahilinde kullanılması durumunda günlük hasılat Bankaca
alınacak geçiş raporlarına istinaden işletmeler
tarafından "muhtelif müşteriler" ibareli fatura ile
belgelendirilecek ve kayba alınacaktır. Ancak,
müşterinin istemesi halinde yolcu bileti işletme
tarafından düzenlenerek verilecektir.
2-Otomatik satış makineleri ile yapılan satışlarda belge
düzeni
Günlük yaşamda otomatik makinelerin tüketicilere
doğrudan ulaşmanın bir yolu olarak yiyecek, içecek vb.
mal veya hizmetlerin satışında yaygın bir şekilde
kullanılmakta olduğu bilinmektedir. Özellikle satılan
mal veya hizmet bedelinin çok düşük, müşteri
sirkülasyonunun ise yoğun olduğu alanlarda söz konusu
satışlar, müşteri ile muhatap olacak bir personel
bulundurulmaksızın, müşteriler tarafından satış
bedelleri ödenerek doğrudan otomatik makineler ile
yapılmaktadır.
Otomatik satış makineleri kullanılmak suretiyle yapılan
mal veya hizmet satışlarının, anılan makinelerin
tebliğde belirtilen şekilde kullanılması kaydıyla, malın
satışı veya hizmetin verilmesi anında Vergi Usul
Kanunu'nda yer alan belgelerden herhangi biri
düzenlenmeyecek ancak gün sonlarında makineden alınacak
raporlara istinaden "muhtelif müşteriler" ibareli bir
fatura düzenlenecektir. Belirtilen şartların
sağlanmaması durumunda ise malın sevk edildiği tarihten
itibaren azami 7 gün içinde "muhtelif müşteriler"
ibareli bir fatura düzenlenir.
3-Elektronik sistemler kullanılarak yapılan otopark
işletmeciliğinde belge düzeni
Otopark işletmeciliği faaliyetinde bulunan mükellefler
tarafından ödeme kaydedici cihaz yerine kullanılan
elektronik cihazların tebliğde belirtilen şekilde
kullanılması kaydıyla, otopark işletmeciliği hizmetinin
aşağıda yer alan açıklamalar çerçevesinde
belgelendirilesi uygun görülmüştür.
Otopark işletmecileri tarafından ödeme kaydedici cihaz
yerine tebliğde belirtilen özellikleri haiz elektronik
cihazların kullanılması durumunda; günlük hasılatın
belge düzenlenmeksizin hasılat raporuna göre
kaydedilmesi, her cihazın seri numaralarına göre günlük
ve kümülatif hasılatı içerecek şekilde verilen Z
raporlarına istinaden gelir kaydı yapılır. Bu şekilde
cihaz kullanılan otoparklarda ayrıca ödeme kaydedici
cihaz kullanılmaması gerekmektedir.
4-Kapıdan veya mesafeli sözleşme düzenlenerek yapılan
satışlarda iade İşlemlerinde belge düzeni
4077 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkındaki Kanun'un
8'inci maddesinde, işyeri, fuar, panayır gibi satış
mekanları dışında önceden mutabakat olmaksızın tecrübe
ve muayene koşullu satışlarda kapıdan satış olarak
tanımlanmıştır. Bu tür satışlarda tüketiciye yedi günlük
tecrübe muayene süresi sonuna kadar malı kabul veya hiç
bir gerekçe göstermeden reddetme hakkı tanınmıştır.
Bu tür satışlarda meydana gelen iade işlemlerinde belge
düzenine ilişkin ortaya çıkan sorunların giderilmesi
amacıyla bazı açıklamaların yapılmasına ihtiyaç
duyulmuştur.
Bundan böyle, sadece kapıdan ve mesafeli sözleşmeler
düzenlenerek yapılan satışlara ilişkin iade işlemleri
için iade bölümünün yer alacağı bir faturanın
düzenlenmesi ve en aza iki örneğinin müşteriye
gönderilmesi bakanlıkça uygun görülmüştür.
Söz konusu faturanın alt kısmına açılacak iade
bölümünde;
-Mal iade edenin adı, soyadı, adresi, imzası
-İade edilen mala ilişkin cins, miktar, birim fiat ve
tutar yer alacaktır.
Düzenlenen bu fatura malla beraber müşteriye
gönderildiğinde müşteri malı iade etmek isterse iadeye
ilişkin bölümü dolduracak ve iki örnek olan faturanın
bir örneğini mal ile birlikte malı satana geri
gönderecek, bir örneği kendisinde kalacaktır.
5-Döviz ve/veya kıymetli maden alım/satımında belge
düzeni
Vergi Usul Kanunu'nun mükerrer 257'nci maddesinin Maliye
Bakanlığı'na verdiği yetkiye dayanarak, 379 sıra
numaralı Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği ile 32 Sayılı
Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında Tebliğ'e göre,
kendilerine kıymetli maden alım/satım yapma yetkisi
verilen yetkili müesseselere; 1/3/2008 tarihinden
geçerli olmak üzere kıymetli maden alımında "Kıymetli
Maden Alım Belgesi", satımında da "Kıymetli Maden Satım
Belgesi" düzenleme zorunluluğu getirilmişti.
Getırılen bu uygulamanın iş yükünü çok artırdığı
anlaşılmış, bu nedenle yeni tebliğle dileyen mükellefler
için döviz ve kıymetli maden alımında "Döviz ve Kıymetli
Maden Alım Belgesi" satımında da "Döviz ve Kıymetli
Maden Satım Belgesi" adı altında tek bir belge düzenleme
imkanı sağlanmıştır.
Mükellefler, faaliyetleriyle ilgili olarak 1/9/2008
tarihinden itibaren "Döviz ve Kıymetli Maden Alım/Satım
Belgesi" düzenlemelerinin yanı sıra, bundan böyle döviz
alım/satım belgesi ve kıymetli maden alım/satım
belgesini ayrı ayrı da düzenleyebileceklerdir.
Tebliğle aşağıda belirtilen konularda da belge düzeni
ile ilgili değişikliklere yer verilmiştir.
-Sigorta acentelerine tali acentelik sözleşmesi ile
bağlı olarak çalışan tali acentelere ödenen komisyon
bedellerinde belge düzeni,
-Yabancı para biriminde yurtiçindeki müşterilere
düzenlenen faturalarda Türk para birimi karşılığı
bulunmaması durumunda uygulanacak ceza.
Yurtdışındaki müşteriler adına düzenlenen faturalarda
ise Türk para birimi karşılığı gösterilme şartı aranmaz.
Akif AKARCA
akif.akarca@alfaymm.com
07.08.2008 |
