|
FRANCHİSİNG SİSTEMİNDE
KNOW-HOW KARŞILIĞINDA
TAM MÜKELLEFLERİN DAR
MÜKELLEFLERE YAPTIĞI ÖDEMELERİN
VERGİSEL BOYUTU VE
MUHASEBESİ
I- GİRİŞ
Türkiye’de
yerleşik tam mükellefler, dar mükelleflerin bilgi,
destek ve uzmanlığından (Know-How) yararlanmak amacıyla
aralarında franchising sözleşmesi yapmaktadırlar.
Yapılan bu sözleşmeler çerçevesinde sisteme giriş,
royalty veya reklam katkı payı gibi çeşitli adlar
altında dar mükelleflere ödemeler yapılmaktadır.
Dar mükelleflere
yapılan bu ödemelerin vergisel boyutu ve muhasebesi
makalenin konusunu teşkil etmektedir.
II- YAPILAN
ÖDEMELERİN VERGİSEL BOYUTU
Bilindiği üzere, KVK’nun
1.Maddesinde kurum kazancının gelir vergisinin konusuna
giren gelir unsurlarından oluşacağı öngörülmüştür.
GVK’nun 70.Maddesinin 5 numaralı bendinde ise, sanayi ve
ticaret ve bilim alanlarında elde edilmiş bir tecrübeye
ait bilgilerle gizli bir formül veya bir imalat usulü
üzerindeki kullanma hakkı veya kullanma imtiyazı gibi
hakların; sahipleri, mutasarrıfları, zilyetleri veya
kiracıları tarafından kiraya verilmesinden elde edilen
iratlar Gayrimenkul Sermaye İradı olarak addolunmuştur.
(1)
Öte yandan, KVK’nun
3.Maddesinin 2 numaralı fıkra hükmüne göre, kanuni ve iş
merkezlerinin her ikisi de Türkiye’de bulunmayan dar
mükellefler, sadece Türkiye’de elde ettikleri kazançları
üzerinden vergilendirileceklerdir. Ayrıca Mezkûr
kanun’un 3.Maddesinin 3 numaralı fıkrasının (ç) bendi
uyarınca, menkul ve gayrimenkuller ile hakların
Türkiye’de kiralanmasından elde edilen iratlar KVK’nun
30.Maddesi kapsamında kurumlar vergisi stopajına tabi
tutulacaktır.
Yukarıdaki hükümlere
göre, yurt dışında
yerleşik kurumlara yapılan imtiyaz hakları (franchising)
Ödemeleri Gayrimenkul Sermaye İradı’dır.
Bu nedenle dar mükellef kurumlara
başlangıç (sisteme giriş) bedeli, royalty ve reklam
harcamalarına katkı payı adı altında yapılan ödemeler
üzerinden KVK’nun 30.Maddesine göre % 15 oranında
kurumlar vergisi stopajı yapılacaktır.
Ancak, Türkiye ile
çeşitli ülkeler arasında yapılmış bulunan ve gelir
üzerinden alınan vergilerde çifte vergilendirmeyi
önlemeyi amaçlayan anlaşmalarda “Gayrimaddi Hak
Bedelleri” üzerinden kaynak devlet tarafından alınacak
vergi miktarı gayrimaddi hak bedelinin gayri safi
tutarının azami bir oranı ile sınırlandırılabilmektedir.
Diğer taraftan bunun için gayrimaddi hak bedelini elde
eden dar mükellef kişi veya kurumun o gayrimaddi hak
bedelinin Gerçek Lehdarı olması şarttır.
(2)
20 Kasım 2006
tarihine kadar 64 ülke ile çifte vergilendirmeyi önleme
anlaşmaları yapılmış ve gayri maddi hak bedelleri
üzerinden yapılacak Azami Tevkifat Oranı Fon Payı da
Dahil olmak üzere genel olarak % 10 olarak belirlenmiş
bulunmaktadır. Bu oranlar vergi anlaşmalarının
12.Maddesinde yer almaktadır.
Diğer taraftan
dar mükellef kurumların GVK’nun 70.Maddesinde sayılan
Gayrimaddi Haklar kapsamına giren hakların franchising
sözleşmesi karşılığı belirli bir süre kullanılmak üzere
Türkiye’deki kişi ve kuruluşlara devretmesi (kiralaması)
işlemi KDVK’nun 1/3-f Maddesine göre KDV’ye tabi
bulunmaktadır. Yurt dışında yerleşik kurumların
Türkiye’de KDV mükellefiyeti bulunmadığından sisteme
giriş, royalty veya reklam katkı payı ödemeleri
üzerinden hesaplanan KDV’nin, kanun’un 9/1. Maddesine
göre Türkiye’deki kişi ve kuruluşlar tarafından sorumlu
sıfatıyla 2 No’lu KDV beyannamesi ile beyan edilerek
vergi dairesine ödenmesi gerekir. Sorumlu sıfatıyla
ödenen bu vergi, aynı dönemde kendisinin ayrıca vereceği
1 No’lu KDV beyannamesinde indirilir. KDV, vergiyi
doğuran olayın meydana geldiği dönemde sorumlu sıfatıyla
beyan edilecektir. 25 Seri No’lu KDVGT’nin (A) bölümünde
yapılan açıklamalara göre, GVK’nun 70.Maddesinde sayılan
mal ve hakların kiraya verilmesi işleminde vergiyi
doğuran olay, kira bedelinin tahsil edildiği tarihte
meydana gelmektedir. Bu çerçevede,
yurt dışındaki kurumlara yapılacak ödemelere
(gayrimenkul sermaye iradıdır) ait KDV, bu bedellerin
ödendiği vergilendirme döneminde sorumlu sıfatıyla 2
No’lu beyanname ile beyan edilecektir.
(3)
III-
FRANCHİSİNG İŞLEMLERİNİN MUHASEBESİ
Dar mükellef
kurumlarla yapılan franchising sözleşmeleri nedeniyle
dar mükelleflere ödenen başlangıç (sisteme giriş) bedeli
“260- HAKLAR” hesabında muhasebeleştirilir. Bu hesabın
tutarı sözleşmenin süresi belli ise yararlanma süresi
içerisinde, belli değil ise 15 yıllık sürede %6,66
oranında itfa olunarak yok edilir (VUKGT-333 ve
365-Liste Sıra No-55). İtfa kaydındaki gider hesabı
hizmet üreten işletmelerde 740, mamül üreten
işletmelerde 730 Kodlu hesaplardır. Ayrıca dar mükellef
kurumlara ödenen royalty ve reklam harcamaları katkı
payları 760 Kodlu hesaba kaydedilir.
(4)
ÖRNEK UYGULAMALAR
a-) Başlangıç (sisteme
giriş) Bedeli
Türkiye’de yerleşik ve
tam mükellef olan bir Anonim Şirket dar mükellef olan
bir kurumla 01.01.2007 tarihinde 15 yıllık franchising
sözleşmesi yapmış ve sözleşme gereği brüt 50.000,- YTL
başlangıç (sisteme giriş) bedeli ödemiştir.
Bu ülke ile Türkiye arasında
yapılan çifte vergilendirmeyi önleme anlaşmalarına göre
gayrimaddi hak bedelleri üzerinden yapılacak tevkifat
oranı %10’dur. KDV %
18’dir
______________ 01.01.2007
_____________
260- HAKLAR
50.000,00
191- İNDİRİLECEK
KDV 9.000,00
50.000 X
% 18
102- BANKALAR 45.000,00
360- ÖD.VERGİ VE FONLAR 14.000,00
360 01 Dar Mük.Kur.Ver.Stopajı 5.000,00
50.000 x 0,10
360 02 Sor.Sıf.Öd.KDV 9.000,00
50.000 x
0,18
____________________/_________________
b-) Amortisman Ayrılması
________________ 31.12.207
______________
740- HİZMET ÜRETİM
MALİYETİ 3.330,00
VEYA
730- GENEL ÜRETİM
GİDERLERİ 3.330,00
268- B.AMORNTİSMANLAR
3.330,00
____________________________/________________________
Maddi olmayan duran
varlığa amortisman ayrılması.
Verilen örnekte
sözleşme süresi 15 yıl olduğundan yıllık % 6,66 oranında
amortisman ayrılması gerekmektedir.
Yıllık olarak
ayrılması gereken amortismanların Geçici Vergi
Dönemlerinde ancak o döneme isabet eden kısmının
giderleştirilmesi, gelecek aylara isabet eden kısmının
ise 180 kodlu hesapta takip edilerek daha sonra kendi
dönemlerinde giderleştirilmesi gerekmektedir.
c-) Royalty
Ödemesi
Yukarıdaki sözleşme
gereği yıllık gayrisafi hasılatın % 5’i oranında royalty
ödemesi yapılacaktır. Yerli şirketin 31.12.2007 tarihi
itibariyle yıllık cirosu 150.000.000,00 YTL.’dir.
Hesaplanan royalty’nin BRÜT tutar olduğu sözleşmede
mevcuttur.
Buna göre hesaplanan
royalty (150.000.000 x % 5) = 7.500.000,00 YTL’dir. Bu
tutar üzerinden kanuni kesintiler yapıldıktan sonra
geriye kalan NET tutar ödenecektir.
__________________ 31.12.2007
_____________
760- PAZ.SATIŞ VE
DAĞ.GİDER 7.500.000,00
50.000.000
X % 5
191- İNDİRİLECEK
KDV 1.350.000,00
7.500.000 X %18
102- BANKALAR 6.750.000,00
360- ÖD.VERGİ VE FONLAR 2.100.000,00
360 01 Dar Mük.Kur.Ver.Stopajı 750.000,00
7.500.000 x 0,10
360 02 Sor.Sıf.Öd.KDV
1.350.000,00
7.500.000
x 0,18
_____________________/_______________________
d-) Reklam Harcamaları
Katkı Payı
Yukarıdaki
sözleşme gereği yıllık gayrisafi hasılatın % 2’si
oranında reklam harcamalarına katkı payı ödenecektir.
Yerli şirketin 31.12.2007 tarihi itibariyle yıllık
cirosu 150.000.000,00 YTL’dir. Hesaplanan katkı payının
BRÜT tutar olduğu sözleşmede mevcuttur.
Buna göre hesaplanan
katkı payı (150.000.000 x % 2) = 3.000.000,00 YTL.’dir.
Bu tutar üzerinden kanuni kesintiler yapıldıktan sonra
geriye kalan NET tutar ödenecektir.
_______________ 31.12.2007
___________________
760-
PAZ.SATIŞ VE DAĞ.GİDER 3.000.000,00
150.000.000 X % 2
191- İNDİRİLECEK
KDV 540.000,00
3.000.000 X %18
102- BANKALAR 2.700.000,00
360- ÖD.VERGİ VE FONLAR
840.000,00
360 01 Dar Mük.Kur.Ver.Stopajı 300.000,00
3.000.000 x 0,10
360 02 Sor.Sıf.Öd.KDV 540.000,00
3.000.000 x 0,18
______________________
/________________________
(1)
Şükrü KIZILOT KDVK’nu ve uygulaması yaklaşım yayınları
cilt:1 sh:237-238
(2)
Volkan HARMANDAR, know-how karşılığında yapılan
ödemelerin (royalti) vergi kanunları ve Türk vergi
anlaşmaları karşısındaki durumu, vergi dünyası, yıl:1994
sayı:156 sh:58-59
(3)
KIZILOT, a.g.e. sh:238-239
(4)
Serdar PİRTİNİ-Hüseyin AKAY, Bir pazarlama yöntemi olan
franchising sisteminde vergi ve muhasebe uygulamaları
vergi dünyası yıl:1997 sayı:189 sh:141-143
|
