Bu bedenler bu ağır çalışma yükü karşısında 40’lı yaşlarda erken yaşlanma bulguları ile ,geçmiş yılların acısı olarak karşılarına çıkacaktır.

O çocukların tek gayesi aile bütçelerine katkı da bulunmaktır.

14 yaş dediğimiz henüz gelişme çağında olan çocukların bir ilköğretim okulunu bitirmeden çalışma hayatına girmeleri yasaklanmıştır. Bununla ilgili olarak da yasal düzenlemelere uluslararası antlaşmalara ülkemiz  imza atmıştır.

Türkiye Cumhuriyeti bir Hukuk Devleti ve kendine özgü yasaları ve kuralları var. Anayasa Hukukumuzda yer alan  buna bağlı olarak çeşitli hukuksal düzenlemeler yapılmıştır.Anayasa’mızın50. maddesi “kimsenin yaşına cinsiyetine ve gücüne uygun olmayan işlerde çalıştırılamayacağı” hükmünü içermektedir.

10/6/2003 tarihli ve 25134 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren ,4857 sayılı İş Kanunun 71. Maddesine göre 15 yaşını doldurmayan çocukların çalışması yasaktır.Fakat 14 yaşını doldurmuş İlköğretim okulunu bitirmiş çocuklar bedensel, zihinsel ve ahlaki gelişmelerine ve eğitime devam edenlerin okullarına devamına engel olmayacak hafif işlerde çalıştırılabilirler. Bu çocuklar çalıştırılsa bile , çalıştırılabilecekleri işlerde güvenlik, sağlık, bedensel, zihinsel ve psikolojik gelişmeleri, kişisel yatkınlık ve yetenekleri dikkate alınır.Okuluna devam etmesine ve derslerini düzenli izlemesine engel olamaz. 14 yaşını bitirmiş ve ilköğretimini  tamamlamış çocukların çalıştırılabilecekleri hafif işler ve çalışma koşulları Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından altı ay içinde çıkarılacak bir yönetmelikle belirlenir.

06.04.2004 tarih ve 25425sayılı Resmi gazetede Çocuk ve Genç İşçilerin Çalıştırma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik yayınlanmıştır.

Ø       Yönetmeliğin amacı, çocuk işçilerin sağlık ve güvenliklerini, fiziksel, zihinsel, ahlaki ve sosyal gelişmelerini veya öğrenimlerini tehlikeye atmadan çalışma şekillerinin esaslarını belirlemek ve ekonomik istismarlarını önlemektir.

Ø       14 yaşını bitirmiş ve ilköğretimini tamamlamış çocukların çalıştırılabilecekleri hafif işler ve çalışma koşullarına ilişkin usul ve esasları kapsar.

Ø       Yönetmelik 4857 sayılı İş kanunun 71.maddesine göre düzenlenmiştir.

Ø       Yönetmelikte çocuk işçi 14 yaşını bitirmiş 15 yaşını doldurmamış ilköğretimi tamamlayan kişi tanımlar.

Ø       Hafif iş ise Çocukların gelişmelerine veya sağlık ve güvenliklerine zararlı etki ihtimali olmayan, Okula devamını, mesleki eğitimini veya yetkili merciler tarafından onaylanmış eğitim programına katılımını ve bu tür faaliyetlerden yararlanmasını engellemeyen işleri ifade eder.

Ø       Çocuğun işe yerleştirilmesinde ve çalışması süresince güvenliği, sağlığı, bedensel, zihinsel, ahlaki  ve psikososyal gelişimi, kişisel yatkınlık ve yetenekleri dikkate alınır. okula devam edenlerin okula devamları ile okuldaki başarılarına engel olmayacak

Ø       İşverenler çocuk ve genç işçilerin tecrübe eksikliği, mevcut veya muhtemel riskler konularında bilgisizlik veya tamamen gelişmiş olmamalarına bağlı olarak gelişmelerini, sağlık ve güvenliklerini tehlikeye sokabilecek herhangi bir riske karşı korunmalarını temin edeceklerdir.

Ø       Çocuk işçilerin çalışmasına izin verilen hafif işler Ek-1’de belirtilmiştir.

Ø       Temel eğitimini tamamlamış ve okula gitmeyen çocukların çalışma saatleri günde yedi ve haftada otuz beş saatten fazla olamaz.

Ø       Çocuk işçilerin günlük çalışma süreleri, yirmi dört saatlik zaman diliminde, kesintisiz on dört saat dinlenme süresi dikkate alınarak uygulanır.

Ø       Okula devam eden çocukların eğitim dönemindeki çalışma süreleri, eğitim saatleri dışında olmak üzere, en fazla günde iki saat ve haftada on saat olabilir.

Ø       Okulun kapalı olduğu dönemlerde çalışma süreleri çocukların çalışma saatleri günde yedi ve haftada otuz beş saatten fazla olamaz çalışma sürelerini aşamaz.

Ø       İki saatten fazla dört saatten az süren işlerde otuz dakika, dört saatten yedi buçuk saate kadar olan işlerde çalışma süresinin ortasında bir saat olmak üzere ara dinlenmesi verilmesi zorunludur.

Ø       Çocuk işçilerin hafta tatili izinleri kesintisiz kırk saatten az olamaz. Ayrıca hafta tatili ücreti bir iş karşılığı olmaksızın ödenir.

Ø       Çocuk işçiler, ulusal bayram ve genel tatil günlerinde çalıştırılamazlar. Ayrıca bugünlere ilişkin ücretler bir iş karşılığı olmaksızın ödenir.

Ø       Çocuk işçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi 20 günden az olamaz. Yıllık ücretli iznin kesintisiz kullandırılması esastır. Ancak, yararına olduğu durumlarda çocuk işçinin isteği üzerine en fazla ikiye bölünerek kullandırılabilir.

Ø       Okula veya eğitime devam eden çocuk işçilere yıllık ücretli izinleri okulların tatil olduğu, kursa ve diğer eğitim programlarına devam edilmediği dönemlerde verilir.

Ø       Çocuk işçileri;

a) Çocuklara karşı işlenmiş suçlardan hüküm giyen,

b) Yüz kızartıcı suçlardan hüküm giymiş olan,

                    işveren veya işveren vekilleri çalıştıramazlar.

Ø       İşveren çocuk işçinin velisi yada vasisine iş ve riskleri hakkında bilgi verir.Bu riskler karşısında alınacak önlemler hakkında bilgi aktarır.

Ø       Öğrenci olduğuna dair belgeyi özlük dosyasında saklar.

Ø       İşçinin velisi ve vasisi ile iş sözleşmesi yapılır.

Ø       İşveren, çocuk işçilere, çalıştırmaya başlamadan önce işyerindeki riskler, işe uyum ve kanuni hakları ile işin niteliğine göre gerekli iş başı eğitimlerini verir. çocuk işçilerin fiziki veya zihinsel gelişmeleri ile güvenlikleri yönünden risk tespit edilirse, en kısa sürede gerekli tıbbi kontrollerin yapılması gerekmektedir.

Ø       Bakanlık çalışan çocuklar için eğitim materyalleri hazırlar.İş sağlığı ve güvenliği ,yasal haklar konusunda eğitim seminerleri düzenler,çocukların bu eğitim programlarına katılımlarını sağlar.

Ø       Bakanlık, çocuk işçiler ile ilgili kamu kurum ve kuruluşları, işçi ve işveren kuruluşları, meslek kuruluşları, üniversiteler ve gönüllü kuruluşlar ile işbirliği yapar ve bu kuruluşlar arasında koordinasyonu sağlar.

Ek-1

Çocuk İşçilerin Çalıştırılabilecekleri Hafif İşler

1.        Düşme ve yaralanma tehlikesi olabilecek şekilde çalışmayı gerektirecek olanlar hariç meyve, sebze, çiçek toplama işleri,

2.        Kümes hayvanları besiciliğinde yardımcı işler ve ipek böcekçiliği işleri,

3.        Esnaf ve sanatkarların yanında satış işleri,

4.        Büro hizmetlerine yardımcı işler,

5.        Gazete, dergi ya da yazılı matbuatın dağıtımı ve satımı işleri (yük taşıma ve istifleme hariç),

6.        Fırın, pastane, manav, büfe ve içkisiz lokantalarda komi ve satış elemanı olarak yapılan işler,

7.        Satış eşyalarına etiket yapıştırma ve elle paketleme işleri,

8.        Kütüphane, fuar, panayır ve sergi yerlerinde yardımcı işler (yük taşıma ve istifleme hariç),

9.        Spor tesislerinde yardımcı işler,

10.     Çiçek satışı, düzenlenmesi işleri. 

4857 sayılı İş Kanunu'nun 72. maddesine göre, "Maden ocakları ile kablo döşemesi, kanalizasyon ve tünel inşaatı gibi yeraltında veya su altında çalışılacak işlerde on sekiz yaşını doldurmamış erkek ve her yaştaki kadınların çalıştırılması yasaktır." 73. maddesinde, sanayi ait işlerde çocuk işçilerin gece çalıştırılması yasaktır Gece dönemine denk düşen 20.00-06.00 saatleri arasındaki işçi postalarında, 18 yaşını doldurmamış çocuk işçilerin çalıştırılmaları yasaktır.

Çocuk işçiler de sigortalı yapılacak ve kendilerine yaşlarına uygun "asgari ücret" ödenecektir.

5510 sayılı yasa ile çocuk işçilerin sigortalı olması gerekmektedir. Uzun vadeli sigorta kolları prim ödemede emeklilik başlangıç yaşı 18 olduğundan 0-14 yaş çocuk işçilerin uzun vadeli sigorta kollarından ödenen primleri emekliliklerinde gün olarak sayılacak fakat yıl olarak sigorta başlangıçları 18 yaşına bastıkları günden itibaren başlayacaktır. Çıraklık sözleşmesi hükümlerine göre istihdam edilenler için kısa vadeli sigorta kolları primi ödendiğinden emeklilik hesaplarında dikkate alınmayacaktır.Çocuk işçilerin iş sözleşmelerinde ve ibranamelerinde kanuni velilerinin de imzası bulunacaktır.

Çocuk işçiliğin önlenmesi konusunda Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Evrensel Bildirgesinde,ILO 138,182 sözleşmelerinde hükümler mevcuttur.Türkiye'de bu sözleşmeleri tanıdığı için 4857 sayılı İş Kanunundaki 71.maddesine dayanarak hazırlanan yönetmelikte bu sözleşmeleri esas alarak çalışma hayatında çocuk işçiliği önleyecek yönetmeliği yürürlüğe koymuştur.

Çocuk işçiliğine karşı hareket edenler hakkında idari para cezaları uygulanmaktadır

4857 sayılı İş Kanunun 71.maddesine aykırı hareket edenlere idari para cezası olarak 1.113,00 TL.öderler.

Değerlendirme:

Uluslararası Çalışma Teşkilatı (ILO); yıllardan beri çocuk işçiliğinin yasaklanması, çalışan çocukların çalışma koşullarının iyileştirilmesi ve nihai olarak çocuk isçiliğinin kaldırılması ile ilgili olarak bir çok sözleşme ve tavsiye kararını kabul etmiştir.

ILO çalışan çocuklar konusunda, iki alanda çocukları koruma altına almıştır. Bunlardan birincisi; çocukların tehlikeli is veya istihdama karsı korunması, ikincisi ise 12-13 yasından küçük çocuklar ile kız çocuklarının korunmasıdır.

Bu çerçevede 182 sayılı sözleşmenin onaylanması Türk çalışma hayatı açısından çalışan çocuklara toplum içinde özel haklar tanıyan ve koruyucu hükümleri bulunan bir sözleşmedir. 

Ülkemiz iç hukukunda çocuk isçilik konusunda önemli koruyucu tedbirler mevcuttur. Çözümlerin sosyal hukuk devleti gözüyle ele alınarak, uluslararası sözleşmelere kolayca imza atmanın çok ötesinde ciddi-tedbirler alınmalıdır.Sorunlar sosyo ekonomik ve gelir dağılımı dikkate alınarak değerlendirilmelidir. Çocuk işçiliği konusunda sağlıklı ve teknik koşullarla donanımlı veri araştırması yapılmalıdır. Günümüzde bu tür verileri almak sorun çözümünde çalışmanın ilk ve sağlıklı adımını oluşturmaktadır.

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı bir çalışma komisyonu kurarak bu konuda Aileden Sorumlu Devlet Bakanlığı,İçişleri Bakanlığı,Sağlık Bakanlığı ,Milli Eğitim Bakanlığı ile çocuk yaştaki henüz ilköğretimi bitirmemiş çocukların çalışma hayatından men edecekleri yasal düzenlemeleri yapmaları gerekmektedir. 

Çocukta ruhsal ve psikolojik rahatsızlıklar yaratacak her türlü sanattan yoksun olan dizilerde,sinema filmlerinde ve reklamlarda oynamaları yasaklanmalı,reyting uğruna bu çocuklar üzerinden SMS puanlaması sistemi ile bahis oyunları gibi yarışma programları iptal edilmelidir. 

Milli Eğitim Bakanlığının görüşü alınarak eğitici olarak hazırlanmış olan ortada para ihtiva etmeyen yarışma programları çocuklara serbest bırakılabilinir. 

Burada kanun koyucu 0-14 yaşındaki çocuklarını 4857 sayılı İş kanunun 71.maddesine göre yasak olmasına rağmen çalıştıran işyerlerine idari para cezası keserken bu çocukların üzerinden maddi menfaat elde eden velilerine yada vasilerine de idari para cezası hatta ağırlaştırılmış para cezası ile cezalandırılmaları gerekmektedir. 

Bu çocukların çalışmasından elde edilen gelirler veli yada vasiden alınarak çocuklar adına açılan banka hesaplarında bloke edilmesi 18 yaşına geldiklerinde kullanılması üzerine çocuklara geri verilmesi gerekir. 

Yasa koyucu İş Hukukundaki 71.maddeyi dikkate alarak  yapacağı yasal  düzenleme ile Sosyal Güvenlik Hukukuna atıf yaparak 0-14 yaş çocukların kesin çalışma yasağından dolayı sigortalı gösterilemeyeceğinden sigortalı sayılmayanlar maddesine bu yaş grubunu da eklemelidir yada Bazı Sigorta Kolları altında sadece Kısa Vadeli Sigorta Kolları uygulanmalıdır. Böylecene küçük yaşta çocuk sigortalı yaptırmanın önüne de geçilir. 

Hedef, çocuk işçiliğini düzeltmek ıslah etmek yerine; temelinden ortadan kaldırmayı amaçlayarak, tüm bireylerin konuya duyarlılığını sağlayacak bilinçlendirme yapılarak, çocuk işçiliğinin çocuklar ve toplumlar üzerinde ki olumsuz etkilerini gözler önüne koyan toplumsal seferberlik gerekmektedir.

Sosyal hukuk devleti anlayışı ile hareket eden yöneticilerin yanı sıra en büyük iş elbette sivil toplum kuruluşlarına düşmektedir. Yasama ve yürütme organlarının, yerel örgütlerin ve çeşitli sivil toplum kuruluşlarının işbirliği ile sistematik ve devamlılık boyutunda ele alınmalıdır. 

Unutmayalım ki!

Yarınlarımızın güvencesi çocuklarımız sağlıklı ortamlarda büyürlerse toplum için yararlı bir yurttaş olurlar.

Yazımı;

Ali Tezel ve Şevket Tezel Üstatlarıma armağan ediyorum

Hazırlayan:

Vedat İLKİ

Ücretlendirme,İş ve Sosyal Güvenlik Uzmanı

Diğer makaleleri

-2011 Yılında SGDP priminin değerlendirilmesi

-Çalışma Hayatında Yeni Bir Hizmet Sektörü

-4/(C) Geçici Personel’de Son Durum

-2011 Yılı SGK İdari Para Cezaları

-2011 Yılı ile ilgili katsayılar değişti

-2011 Yılında SGK Primlerinde Yapılan Değişiklikler

-Çalışma hayatında ibraname

-Yurtdışı borçlanmada zorunlu göç

-Sigortalıların kendilerini bildirmesi

-2011 Yılı Ücretlilerin  Hesap Pusulasında Kullanılacak Bordro’ya Esas Parametreler

-SSK ve Bağ-kur usulüne uygun tahsise hazırlamaya başvurmada emekli maaşı bağlanma süreleri...

-İşyerlerinde İşin Durdurulmasına veya İşyerlerinin Kapatılmasına Dair Yönetmelikte Son Durum

-Günsüz işe girişlerde hizmet kazanımı

-Kayıtdışı çalıştırılanların tespitinde sigortalılık süresi

-Yurtdışı borçlanmada zorunlu göç

-Sigortalıların kendilerini bildirmesi