|
EKONOMİK KRİZ
DÖNEMLERİNDE KIYMETLİ BİR EVRAK OLAN ‘ÇEK’
I.GİRİŞ
Malum olduğu üzere günlük Ticari yaşamın en önemli
enstrümanlarından biri de ‘Çek’dir.. Mal ve Hizmet
teslimlerinden once taraflar arasında karşılıklı olarak
yapılan anlaşmalar neticesinde belirli bir vade üzerinde
anlaşılarak işlemin tamamlanması ile birlikte mal ve
hizmetten yararlanan taraf, mal ve hizmeti arz eden
tarafa bu kıymetli evrakı düzenleyerek sunmaktadır.
Ekonomik kriz dönemlerinde taraflar arasında yaşanan
problemleri gözönüne alarak ‘Çek’ kavramını meslek
mensubu dostlarımıza tekrar hatırlatmakta yarar vardır.
II.ÇEK
Yasal unsurları açısından ,Çek, hukuki mahiyeti
itibariyle bir ödeme aracıdır. Türk Ticaret Kanunu’nun
692. maddesinde çekin şekle ait yasal unsurları
aşağıdaki gibi belirtilmiştir.Çek:“Çek” kelimesini ve
eğer senet Türkçeden başka bir dille yazılmış ise o
dilde “Çek” karşılığı olarak kullanılan
kelimeyi,kayıtsız ve şartsız muayyen bir bedelin
ödenmesi için havaleyi,ödeyecek kimsenin “muhatabın” ad
ve soyadını,ödeme yerini, keşide gününü ve yerini, çeki
çeken kimsenin (keşidecinin) imzasını;ihtiva eder.
Keşide yeri gösterilmemiş olan çek, keşidecinin ad ve
soyadı yanında yazılı olan yerde çekilmiş
sayılır.Çekler, emre yazılı, nama yazılı ve hamiline
yazılı olarak düzenlenebilirler.Nama yazılı çek;Çek yasa
gereği emre yazılı senetlerden sayıldığından bir çekin
nama düzenlenmesi için sadece lehdarın belirtilmesi
(adı, soyadı, tüzel kişi ise ticaret unvanı) yeterli
değildir. Belirli bir kimse lehine olan çekin “emre”
olmadığının da ayrıca belirtilmesi gerekir. Örneğin
Mehmet Kiremitçiye ödeyiniz (emre yazılı değildir) gibi.
Bu kabil çek ancak alacağın temliki yoluyla
devredilebilir. Bu devir alacağın temlikinin hukuki
neticelerini doğurur. Temlik beyanı “İşbu çekten doğan
alacağımı ………..’ye temlik ettim” şeklinde olacağı gibi,
temlik beyanı ayrı bir kağıda da yazılabilir ancak, bu
durumda çekin teslimi de gerekir.(1)
Bloke çekler; Lehdarlar arasında çeklerin güvenle
karşılanmasının ve aynı şekilde tedavülünün temin
edilmesi ve ekonomik zorunluluklar teyit müessesesini
ortaya çıkarmıştır.Teyit, “teyit edilmiştir”,
“görülmüştür”, “karşılığı mevcuttur”. “işbu çek
muhteviyatı olan yalnız …….TL. bloke edilmiştir” gibi
muhatap banka tarafından çekin ön yüzüne veya arkasına
bir meşruhat yazılmak suretiyle yapılmaktadır.Bankanın
teyidi zorunlu unsurları havi çekin ibraz süresinde
geçerlidir.ibraz süresi geçtikten sonra bloke edilen
para üzerinde rehin, haciz veya tedbir gibi herhangi bir
kısıtlama yoksa para hesaba veya keşideciye iade
edilir.(2)
Ciro;Ciro, çeki elinde bulunduran tarafından yapılır ve
çeki devralana çek bedelini tahsil, çeki ödeyecek
bankaya da ödeme yetkisi verir. Ciro, emre yazılı
senetlerde devir kolaylığı sağlar, çekin ön veya arka
yüzüne yapılabilir. Çek üzerinde yer kalmaması halinde
ciro alonj üzerine de yapılabilir. TTK'nun 595. madde
hükmüne göre beyaz cironun muteber olması için cironun
çekin ön yüzüne değil arkasına veya alonj üzerine
yazılması gereklidir. Cironun kayıtsız ve şartsız olması
ve TTK'nun 702. maddesi gereğince bir silsile içinde
birbirini takip etmesi gerekir. Vade;Çek görüldüğünde
ödenir. Buna aykırı herhangi bir kayıt (vade) yazılmamış
hükmündedir, dolayısıyla geçersizdir. Keşide günü olarak
gösterilen günden önce ödenmek için ibraz olunan bir çek
ibraz günü ödenir. Karşılığı yok ise arkası yazılır.(3)
Ödeme için ibraz müddetleri;Çek, keşide edildiği yerde
ödenecekse (çekin üzerinde yazılı muhatap banka şubesi
ile keşide yeri aynı ise) on gün, keşide edildiği yerden
başka bir yerde ödenecekse (çek üzerindeki muhatap banka
şubesi ile keşide yeri farklı ise) bir ay içinde
muhataba ibraz edilmelidir.Ödeneceği memleketten başka
bir memlekette keşide edilen çek, keşide yeri ile ödeme
yeri aynı kıtada ise bir ay, keşide yeri ile ödeme yeri
ayrı kıtalarda ise üç ay içinde muhataba ibraz
edilmelidir.Keşide yeri ile ödeme yeri ayrı kıt'alarda
bulunsa dahi her iki yer ülkesinin Akdeniz'de
kıyılarının olması halinde ibraz süresi üç ay değil, bir
ay olarak kabul edilir.Yukarıda yazılı müddetler, çekte
keşide günü olarak gösterilen tarihten (keşide günü
hariç) itibaren başlar. Sürenin son günü tatile
rastladığı takdirde, süre takip eden ilk işgününe kadar
uzar. Aradaki tatil günleri süre hesabına dahildir.Çekin
ödemeden men edilmesi;Keşideci çekin kendisinin veya
üçüncü bir kimsenin elinden rızası olmaksızın çıkmış
olduğu iddiasında ise muhatabı çeki ödemekten men
edebilir. Çekin rıza hilafına elden çıkması, çaldırmak,
kaybetme veya zorla alınması hallerini ifade eder.
Yargıtay men nedeninin açıkça bildirilmesi gerektiği
görüşündedir. Keşideci tarafından ödemeden men talimatı
verilmesi halinde, çekin ibrazında arkasına, banka
tarafından, keşidecinin ödemeden men talimatı bulunduğu
ve bu nedenle işlem yapılamadığı belirtilerek karşılığı
olupolmadığı yazılır ve karşılık veya kısmi karşılık var
ise bu miktar bloke edilir.Muhatap bankayı ancak
keşideci ödemekten men edebilir. Hamilin buna hakkı
yoktur. Hamil, ancak mahkemeden alacağı tedbir kararı
ile ödemeyi durdurabilir. Çek keşide edilen hesap
üzerinde rehin bulunması, haciz veya ihtiyati tedbir
konulması halinde muhatap banka ödeme
yapamaz.Keşidecinin ölümü;Çekin tedavüle çıkmasından
sonra keşidecinin ölümü veya medeni hakları kullanma
ehliyetini kaybetmesi yahut iflası çekin muteberliğine
halel getirmez.Banka, çekteki imza ile keşidecinin
bankaya vermiş olduğu imza beyannamesindeki imza
birbirini tuttuğu ve uygun olduğu takdirde ödeme yapacak
ve Vergi Usul Kanunu’nun 150. maddesi hükmü gereğince
ölüm vakasını ve intikalleri bağlı olduğu vergi
dairesine bildirecektir.(4)
Zamanaşımı; Hamilin, cirantalara, keşideci ve diğer çek
borçlularına karşı haiz olduğu müracaat hakkı ibraz
müddetinin bitiminden itibaren altı ay geçmekle
zamanaşımına uğrar.Çek borçlularından birinin diğerine
karşı haiz olduğu müracaat hakları bu çek borçlusunun
çeki ödediği veya çekin dava yolu ile kendisine karşı
dermeyan edildiği tarihten itibaren altı ay geçmekle
zamanaşımına uğrar. çekin karşılıksız çıkması halinde
Bankaca düzeltme haklarını kullanmaları için her iki
hesap sahibine de ihtarname gönderilir. (5)
Karşılıksız çek;Muhatap banka yeterli karşılığı olmadığı
için çekin ödenmediğini ve hesap sahibi hakkında gereken
bilgileri T.C.Merkez Bankası'na bildirir. Bildirme,
hesap sahibinin düzeltme hakkı var ise düzeltme hakkı
süresinin bitiminden itibaren 10 işgünü içinde düzeltme
hakkı yok ise çekin ibraz tarihinden itibaren
yapılır.Düzeltme hakkını kullanan veya çek yasaklısı
konumuna girmiş kişiler T.C.Merkez Bankası'nca bankalara
duyurulur. Çek yasaklısı konumuna girmiş kişilere (hesap
sahibi) veya vekil ve mümessillerine T.C.Merkez
Bankası'nın duyuru tarihini takip eden 15' inci günün
bitiminden itibaren bir yıl süre ile bankalarca çek
karnesi verilmez ve çekle işleyen hesap açılmaz.Bir
yıllık çek keşide etme yasağı, sürenin bitiminde
otomatik olarak ortadan kalkar. Ne T.C. Merkez
Bankası'nın ne de bankaların, yasaklılar listesinde yer
alan kişileri, sonradan kişilerin başvurusu üzerine
kayıtlardan silmek gibi bir görev ve yükümlülüğü
bulunmamaktadır.İbraz süresi içinde veya üzerinde yazılı
keşide tarihinden önce ibraz edildiğinde, yeterli
karşılığı bulunmaması sebebiyle kısmen de olsa ödenmeyen
çeki keşide eden kişiler bir yıldan beş yıla kadar hapis
cezası ile cezalandırılırlar. Mahkeme ayrıca işlenen
suçun mahiyetine göre bir yıl ile beş yıl arasında
belirleyeceği bir müddet için failin bankalarda çek
hesabı açmasının ve çek keşide etmesinin yasaklanmasına
karar verir.(6)
III. SONUÇ
Kuşkusuz, Ticari faaliyetlerini sürdüren işletmeciler,
bu faaliyetlerini icra ederken nakde dayalı ödeme ve
tahsilatların yanı sıra kıymetli evrak
kullanmaktadırlar. Kaydi paranın, Ekonomi üzerinde
güvenlik döngüsünü oluşturması ile birlikte işletmeciler
arasında ihtilafsız ve yargısal boyutu olmayacak al-ver
faaliyetlerinde yasal düzenlemeler önem arzeder.
Bu yönü ile bakıldığında ‘Çek’ ile al-ver yapılması ,
kriz dönemlerinde sorunlu olabilmektedir.
‘Hayatı iki yönlü yaşayınız ve karşınızdakini
kendinizden sayınız’.
Yararlanılan Kaynak
(1),2),(3),(4),(5),(6)www.tcmb.gov.tr/yeni/bgm/oatim/karsiliksiz.html
- 4k - Önbellek - Benzer sayfalar
Kadir Dodi
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
İşletme Yönetimi Bilim Uzmanı
www.muhasebenet.net
kadirdodi@gmail.com
25.05.2008
-Yazarın
Diğer makaleleri için tıklayınız
|
