|
Çek hamillerini ödemeden men sorunu
Ticari yaşamda en çok
kullanılan ödeme araçlarından birisi de çektir.
Çekte dolaşımın kolay ve muhatabın banka olması, söz
konusu ödeme aracının kullanımını
yaygınlaştırmıştır.
Ancak yine son zamanlarda Türk Ticaret Yasası'nın
711'inci maddesinin üçüncü fıkrasında yer alan
hükümden yararlanarak bazı kişi ve kurumların
muhatap bankayı çeki ödemekten men ettiği, bu
uygulama ile çek hamillerinin çoğu kez mağdur
durumda kaldıkları öğrenilmektedir.
Sözü edilen yasa maddesine göre "Keşideci çekin
kendisinin veya üçüncü bir kimsenin elinden rızası
olmaksızın çıkmış olduğu iddiasında ise muhatabı
çeki ödemekten men" edebilmektedir.
Uygulamada bu hüküm geçmişe nazaran daha çok
kullanılır olmuştur. Burada üzerinde durulması
gereken en önemli konu "Çekin, rıza olmaksızın elden
çıkması halleri"dir.
Bilindiği üzere çekin kaybolması, içinde bulunduğu
çanta veya evrak taşımaya yönelik zarfın çalınması
veya zora dayalı olarak alınması olarak çekin rıza
dışı elden çıkması gibi halleri de kapsamaktadır.
Bazı hallerde çeki keşide edenler özellikle hamiline
yazılı çeklerde çek hamilinin bilgisi olmadan çekin
kaybolduğu daha açıkçası rızası dışında elinden
çıktığını ilgili bankaya bildirmek suretiyle çekin
ödenmesini durdurabilmektedirler.
Oluşan bir yargı kararına göre "Çekin keşidecisinin
rızası hilafına elden çıktığı durumlarda keşidecinin
ödeme yasağı koyması ve bankaya bildirmesi yeterli
olup ayrıca bir iptal davası açması gerekmez."
(Yargıtay 19. HD'nin 96-6249/951 sayılı kararı)
Çekin keşidecinin veya hamilinin elinden rızası
dışında çıkmış olması hallerinde ödeme yasağı ancak
çeki keşide edenin başvurusu üzerine
uygulanmaktadır. Bu durum çeki keşide edenlerin
zaman zaman çekin ödenmesinden kaçınmak için söz
konusu yasa maddesini dayanak göstermek suretiyle
çekin ödenmesinden kaçınmalarına neden olmaktadır.
Bu bağlamda da "Lehdar, ciranta, hamil ya da üçüncü
kişilerin ödemeyi yasaklama yetkileri yoktur. Ancak
bunlar keşideciden muhataba karşı böyle bir beyanda
bulunmayı talep edebilirler." (Öztan, Fırat
"Kıymetli Evrak Hukuku" 11. Baskı, Ankara 2005 Sf:
336), (Albayrak, Okan "Çekten Cayma ve Ödemeden Men"
İstanbul Barosu Dergisi 2007, sayı 5, Sf: 1977)
Keşidecinin ilgili bankaya çekin ödenmesinin
durdurulması talimatını vermesi halinde, ilgili
bankanın bu konuda keşideciden bu istemini yazılı
olarak alması gerekir. Söz konusu ödemenin
durdurulması talimatları yazılı hale getirilmeden de
bankaların çek hamiline ödeme yapmadıkları
gözlenmektedir. Dolayısıyla böyle bir durumda her
şeyden önce banka hukuki sorumluluktan kurtulmak
için keşidecinin ödeme yasağı yönündeki beyanını
ispatlamak için bir yazılı belge almalı ve bu
belgede hiç olmazsa çekin bedeli, ibraz tarihi gibi
ayırt edici unsurların da bulunmasını istemelidir. (Albayrak,
Okan agm sf: 1978)
Keşidecinin veya üçüncü kişinin rızası dışında
elinden çıkan çek üzerinde yazılı bedelin bankaca
böyle bir durumda yani ödemeden men talimatı
nedeniyle keşidecinin hesabından alınarak bankada
bloke edilmesi gerekmektedir. (Eriş, Gönen
"Açıklamalı-İçtihadlı Uygulamalı Çek Hukuku" 5.
Baskı 2004, Sf: 241) Bu şekilde kötü niyetli
keşidecilere karşı çek hamilleri koruma altına
alınabilmektedir.
Bazı hallerde bu koruma tedbirinin alınması
nedeniyle kötü niyetli keşidecilerin ödeme açısından
zaman kazandıkları gözlenmektedir.
Ödeme yasağı konulan çekin hamili tarafından muhatap
bankaya ibraz edilmesi halinde, ilgili banka
tarafından kabul edilerek çekin arkasına,
keşidecinin hesabı yeterli değilse, karşılığı
yeterli değil, eğer çekin meblağı ödeme yasağından
dolayı bloke edilmişse bu husus şerh düşülüp tarih
atılmak ve yetkililer tarafından imzalanarak
belirtilmek zorundadır. (Daha fazla bilgi için
bakınız Albayrak, Okan agm)
Türk Ticaret Yasası'nın 720'nci maddesi uyarınca
muhatap banka varsa ödemeden imtinayı (kaçınmayı)
gerektiren halleri yazılı olarak çek hamiline
bildirmekle yükümlüdür.
Çekin keşideci tarafından ödenmesinin meni
sağlanmışsa, bu takdirde çek hamilinin çeki keşide
eden hakkında varsa kötü niyetini esas alarak dava
açma hakkı vardır. Uygulamada bazı hallerde çek
hesabının karşılıksız olması veya yine çek hesabı
üzerinde haciz veya rehin konması nedeniyle çeki
keşide eden tarafından çekin ödenmesinden meni
yönünde işlem yapılmasına konu edildiği
gözlenmektedir. Böyle bir durumda hamiline ödeme
yapmama nedenlerinin muhatap banka tarafından çekin
arkasına açıkça yazılması gerekmektedir.
Başlangıçta da belirttiğimiz gibi son zamanlarda
Türk Ticaret Yasası'nın 711/3 maddesinin değişik
amaçlarla kullanıldığı, bunun sonucunda çek
hamillerinin zor durumda kaldıkları, bu gelişmenin
de piyasada olması gereken güveni sarstığı
gözlenmektedir.
Veysi Seviğ
Referans / 14.12.2007 |
