İşletmeler işlevlerini yerine getirmek için; başta yönetim fonksiyonu olmak üzere, pazarlama, tedarik, üretim ve mali işler gibi fonksiyonların yerine getirilmesi ile yeni bir organizma oluşturulur. Bu fonksiyonlardan Mali işler (muhasebe ve finans) fonksiyonu hem işletmenin temel fonksiyonlarından biri olarak, hem de tüm bu fonksiyonların performansını ölçmesi açısından işletme işlevleri içinde önemli bir yer almaktadır.

İŞLETME FONKSİYONU OLARAK MUHASEBE  

Muhasebe; her türlü işletme faaliyetinin parasal ifade ile kayıt altına alınması işlemidir. Asıl amacı bu faaliyetleri parasal olarak tam zamanında ve doğru bir şekilde ifade edebilmesidir. Muhasebe yapılan faaliyetleri ve buna bağlı olarak işletmede oluşan maddi değişmeleri saptar ve bunları kararlar alınmasında tekrar kullanılabilir bilgiler haline getirir. 

 Bu çerçevede muhasebe şu şekilde tanımlanabilir;  

“Muhasebe, bir işletmede faaliyetlerini sürekli şekilde kaydeden, sonucu saptayan raporlayan ve bunları yorumlayarak ilgisi bulunduğu kişilere ve kurumlara, amaçlarına uygun bilgiler sağlayan, sanat, bilim, işletmenin tarihini yazma çabası ve uygulamadır”.

VERGİ İÇİN MUHASEBEDEN BİLGİ İÇİN MUHASEBEYE  

Küresel ekonominin getirdiği rekabet koşullarında vergi için muhasebe anlayışı, zorunlu olarak bilgi için muhasebe anlayışına geçişi zorunlu kılmıştır.

İşletmelerin planlama, denetim, operasyon ve yönetim faaliyetleri aşamalarında verecekleri kararlara temel teşkil edecek bilgilerin derlenmesidir. 

İki temel bilgiye ulaşmaya çalışır 

1)     Durum bilgileri 

2)     Analiz bilgileri 

Muhasebenin aşamalarını şöyle sıralanabilir:  

Kayıt; işletme faaliyetlerinin kayıt edilebilir belgelerin temin ve bu belgelerin belli sınıflamalarla, uygun ortamlarda kayıt altına alınması işlemi, doğal olarak bu belgelerin ulaşılması kolay olacak bir şekilde klasmanın yapılması 

Raporlama; Kayıt ortamındaki bilgilerin zorunluluk ve ihtiyaca göre her kademedeki karar vericilerin ihtiyacına cevap verecek şekilde tabloların hazırlanması. 

Muhasebe bazı kısımları yasal zorunluluklar nedeniyle, bazı kısımları ise işletmeyle ilgili çıkar gruplarının bilgi ihtiyaçlarını karşılaması amacıyla uygulanır.  

1-   Muhasebenin Yasal Zorunluluk Olarak Uygulamaları 

       İşlemeler yasalar karşısında, belirli esaslar dâhilinde muhasebe kayıtlarını yapmaya zorunludurlar.

 Bu yasal zorunlulukların başlıcaları;

1.      Gelir vergisi kanununun 38. maddesi,

2.       Bilanço esasına göre ticari kazanç, işletmedeki öz sermayenin hesap dönemi sonunda ve başındaki değerleri arasındaki olumlu farktır. Bu dönem zarfında sahip veya sahiplerce:

a. İşletmeye ilave olunan değerler bu farktan indirilir;

b. İşletmeden çekilen değerler ise farka ilave olunur, demektedir
 

3.      Vergi Usul Kanunu (VUK Mad. 171),

Mükellefler bu kanuna göre tutacakları defterleri vergi uygulaması bakımından aşağıdaki maksatları sağlayacak şekilde tutarlar: 

a. Mükellefin vergi ile ilgili servet, sermaye ve hesap durumunu tespit etmek; 

b. Vergi ile ilgili faaliyet ve hesap neticelerini tespit etmek; 

c. Vergi ile ilgili muameleleri belli etmek; 

d. Mükellefin vergi karşısındaki durumunu hesap üzerinden kontrol etmek ve incelemek; 

e. Mükellefin hesap ve kayıtlarının yardımıyla üçüncü şahısların vergi karşısındaki durumlarını (Emanet mahiyetindeki değerler dahil) kontrol etmek ve incelemek olarak tarif eder,

4.      Vergi Usul Kanunu (VUK Mad. 226), Kayıt düzeninde kullanılacak defterlerin tasdik usullerini, izah eder , diğer bazı maddeleri ile kayıt usul, şekil ve korunması ile ilgili şartları zikreder.

5.      Türk Ticaret Kanunu (Mad. 66),  Her tacir, ticari işletmesinin iktisadi ve mali durumunu, borç ve alacak münasebetlerini ve her iş yılı içinde elde edilen neticeleri tespit etmek maksadıyla, işletmesinin mahiyet ve öneminin gerektirdiği bütün defterleri ve bilhassa, diğer kanunların hükümleri mahfuz kalmak üzere, aşağıdaki defterleri Türkçe olarak tutmaya mecburdur: diyerek Tutması gerek defterleri

6.      Türk Ticaret Kanunu (Mad. 86), İle tuttuğu defterlerin ispat gücünü açıklar, devamlarında saklanması ile ,ilgili usulleri açıklar

7.      Katma Değer Vergisi Kanunu (KDV Mad. 54)’nda muhasebe kayıtları ile ilgili hükümler yer almıştır.

8.       3568 sayılı  Serbest muhasebeci mali müşavirlik ve yeminli mali müşavirlik Meslek yasası ise meslek mensuplarına Muhasebe uygulamaları ile ilgili bazı sorumluluklar yüklemiştir.

 Bu sorumluluk alanları da şöyledir

1.       İşletme ana politikasına, uzun ve kısa vadeli plan ve yıllık iş programlarına

2.       uygun olarak tek düzen hesap planlarının yapılması,

3.       Muhasebe işlemlerinin gerektirdiği bilgi akışının düzenlenmesi,

4.       Kullanılacak bilgisayar veya defter sisteminin belirlenmesi,

5.       Muhasebe kayıtlarının belirlenmiş muhasebe kural ve standartların gereği gibi yapılması,

6.       Aylık geçici mizanların çıkarılması,

7.       Personel giriş ve çıkışlarının formalitelerinin yapılması,

8.       Sosyal güvenlik bildirge ve bordrolarının hazırlanması,

9.       Kesin mizanın çıkarılması,

10.   Envanter listelerinin hazırlanması,

11.   Dönem sonu ayarlayıcı kayıtların yapılması,

12.   Kâr ve zararın hesaplanması, ödenecek vergi karşılığının ilgili hesaplara devri,

13.   Dönem Bilânçosunun hazırlanması,

14.   Dönem Gelir Tablosunun hazırlanması,

15.   Satışların maliyeti tablosunun hazırlanması,

16.   Fon Akım Tablosu, Nakit Akım Tablosu, Öz Sermayedeki Değişiklikler ve Kâr Dağıtım Tablosu'nun standartlar çerçevesinde hazırlanması 

17.   Katma Değer Tablosu'nun hazırlanması.

18.   İşletme faaliyet bütçesinin hazırlanması, uygulama ve kontrol işlemlerinin düzenli bir işleyiş içinde yürütülmesi,

19.   Finansal planlama ile ilgili işletme politikalarının tespiti için gerekli çalışmaları yapmak, koordine ederek yönetmek,

20.   Yatırım kararlarına katılmak,

21.   Kanuni ve vergi sorumluluklarını yerine getirmek,

22.   Finansman yönetimine ilişkin işlemlerin zamanlı ve uygun maliyetli bir işleyiş içinde olmasını sağlamak,

23.   Tüm karar kademelerinin kararlarına temel olacak matematik verilerin hazırlanıp periyodik raporlar halinde teslimi,

24.   Matematik sonuç hâsıl eden her çeşit işletme faaliyetlerinin yorumlanması ve değerlendirilmesi yoluyla en uygun şekle sokma konusunda bir uyan merkezi olarak faaliyet gösterilmesi amacıyla gerekli çalışmalar yapmak,

25.   Birim maliyetleri hesaplamak,

26.   Maliyet Muhasebesinin işleyişini planlamak ve kontrol etmek,

27.  VUK.'nun 227'nci maddesine göre vergi beyannamelerini imzalamak, ön denetim yaparak raporunu düzenlemektir.
 

Diyerek muhasebe ile ilgili yapılması gereken görevleri oldukça geniş bir şekilde tanımlamaya çalışır.

İşletmenin doğası gereği takip etmek zorunda olduğu hacimli ve karmaşık ilave muhasebe gereksinimleri vardır 

2-   Bilgi İçin Muhasebe Uygulamaları 

Bilgi için muhasebe, karar vericiler ve daha çok çıkar gurupları için muhasebe yapmayı amaçlar.  Bu çıkar grupları; işletme sahipleri, işletme yöneticileri ve çalışanlar, kredi kurumları, devlet ve sendikalardır

İşletme sahipleri; büyük ekonomik ve teknolojik gelişmeler sonucunda işletmeler büyümüş ve daha karmaşık hale gelmiştir. Kurumsallaşma kavramı içinde; işletme sahipliği ile yöneticiliği kavramlarının birbirinden ayrılmasına neden olmuştur. Artık işletme sahiplerinin yönetimde fonksiyonları kalmamıştır. İşletmeleri yöneticiler kontrol ederken işletme sahipleri de yöneticileri muhasebe sayesinde kontrol eder hale gelmişlerdir.

İşletme yöneticileri ve çalışanlar; günümüzde işletmelerin yönetiminde profesyonel yöneticiler görev almaktadır. Profesyonel Yöneticilerin başarısı, faaliyetler sonucu işletmenin ulaştığı finansal güç, işletmenin değeri ve karlılık ile ölçülür.

Muhasebeden sağlanan verilerle işletmenin, dolayısı ile yönetimin başarıları, amaca ulaşmaları ve işlerinin sürekliliğine ilişkin bilgileri de yansıtacaktır.

Kredi kurumları; işletmelere kısa süreli kredi verenler işletmenin borç ödeme gücü hakkında,  uzun süreli kredi verenler ise işletmenin gelir trendi ve yatırım politikası hakkında bilgi sahibi olmak isterler. Bu konularda gerekli veriler yine muhasebeden sağlanır.

Devlet ve kamu işletmelerinin ödeyecekleri vergiler devleti yakından ilgilendirir. Devlet, alacağı vergileri kontrol edebilmek için, işletmenin faaliyet sonucu ve işleyişi ile ilgili bilgilere ihtiyacı vardır. Ayrıca ekonomi ile ilgili mikro ve makro analizler yaparken, işletmelere ait muhasebe verilerini de kullanırlar. Toplumun önemli bir kaynağını oluşturan işletmeler hakkındaki gerekli bilgileri muhasebe verilerinden sağlanır.

 

İŞLETME İÇİNDE MUHASEBENİN YERİ  

Bir işletmenin amaçlarını etkin ve verimli bir şekilde gerçekleştirebilmesi için iyi bir yönetime gereksinme vardır. Etkili bir yönetim ise işletme faaliyetleri hakkında doğru ve anlamlı bilgi ve verilere dayanarak fonksiyonunu yerine getirir. İşletme içindeki bilgi ve verilerin arz ve talebi söz konusudur. Değer hareketleriyle ilgili bilgi ve verilerin arzını işletmenin muhasebe bölümü yapar. İşletmenin yönetimi ise bu bilgileri talep eden durumundadır. Bu talepler ne kadar iyi karşılanırsa işletmenin yönetimi o derece başarılı yürütülür.  

Bir işletme yöneticisi, mali sorumluluklarını yerine getirip getiremeyeceğini işletmenin olanaklarına uygun katma değer ile çalışıp çalışmadığını muhasebe verilerine dayanarak öğrenir. Muhasebe işletme faaliyetlerinin planlanmasında, yürütülmesinde ve denetiminde de yöneticilerin en büyük yardımcısıdır.  

Yönetim geleceğe yönelik faaliyetleriyle ilgili kararların alınmasında muhasebenin önemli rolü olduğu görülür. Muhasebeden sağlanan bilgiler veya verilerin analizi yoluyla geliştirilen bilgiler çeşitli kademelerde işletme kararlarımın temelini oluşturur.  

İŞLETMELERDE MUHASEBE BÖLÜMÜNÜN ÖRGÜTLENMESİ  

Muhasebe bölümü, hemen her işletmede kurmay bölümü niteliğindedir. Görevi yürütme yetkisini kullanan yöneticilere ve diğer kurmay personele hizmette bulunmaktır. Bu hizmetlere bütçeleme, fiyat tespiti ve özel kararlar gibi konularda danışmanlık yapmak ve bilgi sağlamak yoluyla yardımcı olmak da dâhildir.  

Muhasebe bölümünün büyüklüğü ve iş örgütlenmesi saptarken muhasebe bilgilerinin işletmeye sağlayacağı yarar ile yükleneceği külfetler birbiriyle kıyaslanmalıdır. Daha iyi ve daha geniş bir muhasebe örgütü daha çok ve daha ayrıntılı bilgi sağlayacaktır. Ancak bu ek bilginin değeri, muhasebe örgütündeki genişlemenin külfetlerinden fazla değilse bu genişleme, gereksiz ve yararsızdır. Bütün bu koşulları da göz önünde bulundurarak, bölümde istihdam edilecek personelin seçiminde işletmenin ihtiyacını karşılayacak seviyede mali, ekonomi, gerekli yasalar konusundaki bilgi birikimi olan ve kesin olarak analitik düşünce, güvenirlik gibi kişilik özelliklerinin varlığına özen gösterilmelidir. 

Muhasebe fonksiyonu işletmenin diğer fonksiyonlarının var olmasını sağlayan, işletmenin ne ve kim olduğunu önce kendi iç dinamiklerine daha sonra 3. kişilere anlatarak gerekli düzenlemeleri yapmalarına katkı sağlayan bir mühendislik çabasıdır. Hitap ettiği zaman kesiti olarak, geçmişteki verileri işleyerek, daha farklı disiplinlerden de istifade ederek geleceği planlayan, bütçeleyen dolayısı ile günü doğru yaşamasını sağlayan bir sistemler bütünüdür.  

Bunu yaparken her ne kadar yasalar, muhasebe teknikleri doğrultusunda, uluslararası kabul görmüş standartlarda kayıt ve raporlama uygulamaları ile 3. kişilere ulaşılıyor olsa da, muhakkak her işletmenin iklim ve kültüründen doğan kendine ait bir muhasebe dili ve anlayışı olacaktır.  

Sonuç olarak; Görülüyor ki Muhasebe, Yukarıda sayılmaya çalışılan bir takım görev alanları ile, İşletmenin temel fonksiyonlarından biri ve işletmenin diğer fonksiyonların niteliğini değerleyen birim olarak, en vazgeçilmez ve önem verilmesi gereken işlev olduğunu gösteriyor. 

Faydalanılan Metinler: 

Erdoğan Avder, Geçmişten Günümüze Muhasebe Mesleği
Hüseyin Fırat, Muhasebe mesleğinin misyonu ve vizyonu

Masum Türker, Muhasebe Mesleğinin konumu ve Geleceği

Necdet Şensoy, Muhasebe mi Finansman mı?

Recep Pekdemir, Muhasebe sistemlerinin geliştirilmesinde 3G yaklaşımı

  Sadettin Salık,  İşletme yönetiminde muhasebeni önemi 

Ali Aydoğdu
SMMM

aliaydogdu@msonet.org