Bu
vatandaşlarımız Bulgaristan'da geçen çalışma hayatına
ait süreleri Türkiye ile Bulgaristan arasında Sosyal
Güvenlik Sözleşmesi olmadığından ileride emekli
olacakları yaşlarda ve sürelere de sorunlar yaşamaya
başladılar.Türkiye'de çalışmaya başladıkları süreler
ilk giriş tarihi olarak kabul edildiğinden bu kişiler
emekli planlamalarını yapmaları sorun
oluyordu.İlerleyen yaşlarından dolayı işverenleri
tarafından işten çıkartıldıklarından emekli olamamanın
sıkınılarını yaşıyorlardı.
II-BORÇLANMA ESASLARI:
3201 sayılı
Kanuna eklenen 6'ıncı geçici maddesinde ülkemiz ile
sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmamış ülkelerden
(Bulgaristan) 01.01.1989 tarihinden 08.05.2008
tarihine kadar zorunlu göçe tabi olanlar daha sonra
Türk Vatandaşlığına geçenlerin önceden bulundukları
ülkede geçen çalışma sürelerini yada hizmetlerini
borçlanma yolu ile değerlendirilmesi imkanı
sağlanmıştır.
Borçlanma hakkından
yararlandırılabilmek için;
1- 01/01/1989
tarihinden 08/05/2008 tarihine kadar geldikleri ülke
tarafından zorunlu göçe tabi tutulmuş olmaları,
2- Zorunlu göçten
sonra Türk vatandaşı olup, Türkiye’de ikamet ediyor
olmaları,
3-01/07/1976 tarihli
ve 2022 sayılı 65 Yaşını Doldurmuş Muhtaç,Güçsüz ve
Kimsesiz Türk Vatandaşlarına Aylık Bağlanması Hakkında
Kanuna göre bağlanan aylıklar da dahil olmak üzere
sosyal güvenlik kuruluşlarından gelir ve aylık
almamaları,
4- Geldikleri
ülkedeki çalışma sürelerini belgelendirmeleri,
5- Borçlanma için
yazılı başvuruda bulunmaları,
6- Tebliğ edilen borç
miktarını üç ay içinde ödemeleri,
şarttır.
III-ZORUNLU
GÖÇ İFADESİ:
Bulgaristan'dan
Ülkemize gelen Türk Soylu vatandaşlarımızın iskanı ile
ilgili olarak bu ülkeden göç edenlere
''zorunlu göç''
ifadesi kullanılmıştır.Bu ülkeden göç ederek gelen
vatandaşlarımız, yukarıdaki şartları yerine getirmek
kaydıyla yararlanabileceklerdir.
a)T.C. Kimlik
numarası ile Nüfus ve Vatandaşlık Genel Müdürlüğünün
Kimlik Paylaşım Sisteminden Kurumca yapılacak
sorgulama sonucunda vukuatlı nüfus kayıt örneğinde
“….. tarih ve …. Sayılı
Bakanlar Kurulu kararı ve 2510 (veya 5543) sayılı
İskan Kanununa istinaden Türk vatandaşlığına
alınmıştır” ibaresi bulunanlar için ayrıca zorunlu
göçe tabi tutulduklarını belgelendirme koşulu aranmaz.
b)Nüfus
kayıtlarında bu şekilde ibare bulunmuyorsa
ilgililerden bu ibarenin nüfus kayıtlarına işlenerek
temin edilecek olan vukuatlı nüfus kayıt örneği veya
“Uyrukluk ve Aile
Kütüğünde Kayıt Bildirgesi”nin Kuruma ibrazı
istenmelidir.(İlk göç ettiklerinde kendilerine verilen
Muhacır Belgeleri önem taşımaktadır.)
IV-KİMLİK
BİLGİLERİ SORUNU,BORÇLANMA DA GEÇEN SÜRELER:
Borçlanma için
müracaat edenler TC Vatandaşı olduklarında Kimlik
bilgileri ile,Bulgaristan'da düzenlenen kimlik
bilgileri karşılaştırılacaktır. Bulgaristan’dan temin
edilen ve Türkiye’de yeminli tercüme bürolarınca,
çevirisi yapılmış hizmet belgesi ile Türkiye’deki
nüfus kayıtlarında ad ve soyadı yönünden farklılık
bulunması halinde, ilgiliden isim değişikliğini
gösteren nüfus müdürlüğünden onaylı bir belgenin de
SGK'na verilmesi talep edilir.Çift taraflı vatandaş
olanlar da bu borçlanma hakkından
faydalanacaklardır.Bulgaristan'da geçen çalışma
süreleri belgelendirilecek,çalışılmayan boşta geçen
süreler borçlanma yapamayacaklar. Ev kadını olarak
geçen süreler, borçlanma kapsamı dışında tutulacaktır.
V-ZORUNLU GÖÇ DE
KİMLER BORÇLANMA YAPAMAZ:
1-2022 sayılı
Kanun dahil sosyal güvenlik kurumlarından gelir ve
aylık alıp alanlar,
2-Malullük
aylığı bağlatacaklar,
3-Ölüm aylığı
bağlanmasında hak sahipleri,
bu şekilde
borçlanılan hizmetler dikkate alınmaz. Bulgaristan’da
geçen hizmet sürelerinin hak sahiplerince
borçlanmasına ilişkin talepleri de kabul edilmez
Ancak, borçlanma
hakkından yararlanarak yaşlılık aylığı bağlanan
sigortalının ölümü halinde, hak sahiplerine ölüm
aylığı bağlanabilir.
VI-BORÇLANMA
MİKTARLARI:
a)1.10.2008 Tarihinde
sonra borçlanma müracaatı yapan 4-1(a)
sigortalıları ve 4-1(b) sigortalıları için Borçlanma
Miktarları:
Başvuru
tarihindeki 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel
Sağlık Sigortası Kanununun 82 nci maddesinde
belirtilen prime esas asgari ve azamî günlük
kazanç arasında seçilecek günlük kazancın yüzde 32'si,
borçlanılacak her bir gün için tahakkuk ettirilen borç
tutarıdır. Kuruma ödenecek olan borçlanma tutarı,
başvuru tarihinde geçerli olan günlük prime esas
kazancın alt ve üst sınırları arasında kalmak kaydıyla
başvuru sahibince seçilen kazancın yüzde 32’sinin
borçlanılmak istenen gün sayısı ile çarpımı
kadardır.Başvuru tarihi, borçlanma talebine ilişkin
dilekçenin SGK kayıtlarına geçtiği tarihtir. Ancak,
taahhütlü, iadeli taahhütlü veya acele posta olarak
gönderilen yurtdışı borçlanma taleplerinde, dilekçenin
postaya verildiği tarih, başvuru tarihi olarak kabul
edilir.08.05.2008 tarihinde Bağ-Kur'a tabi 1479 ve
2926 sayılı yasa kapsamında borçlanma yapanlar için
basamak intibaklarını ve farklarını ödemeleri
gerekecektir.
b) Devlet Memurları
açısından borçlanma miktarları:
Yurtdışında
geçen süreleri bulananların borçlanma miktarlarının
hesabında, 2008 yılı Ekim ayı başından önce veya sonra
ilk defa devlet memuriyetine başlayanlar yönünden
farklılık göstermektedir.
1.2008 yılı Ekim ayı
başından önce başlaması nedeniyle 5434 sayılı
Kanuna tabi iştirakçi olanların borçlanma tutarı
ilgililerin Türkiye’den ayrılmadan önce Sandığa tabi
hizmetlerinden en son bıraktıkları derece ve
kademelerine yurtdışında geçirdikleri ve borçlanmak
istedikleri sürenin her üç yılına bir derece ve her
yılına bir kademe verilmek ve öğrenim durumları
itibariyle 657 sayılı Kanunun 36 ncı maddesindeki
yükselebilecekleri dereceleri geçmemek üzere tespit
edilecek derece, kademe ve ek göstergeleri ile emekli
keseneğine esas aylığın hesabına ait tüm unsurların
toplamının başvuru tarihinde yürürlükte olan katsayı
ile çarpımı sonucu bulunacak tutarlar esas alınarak,
yine o tarihteki kesenek ve karşılık oranlarına göre,
2.2008 yılı Ekim ayı
başından sonra başlaması nedeniyle 5510 sayılı
Kanunun 4 üncü maddesinin birinci maddesinin (c) bendi
kapsamında sigortalı olanların borçlanma miktarı,
başvuru tarihinde geçerli olan günlük prime esas
kazancın alt ve üst sınırları arasında kalmak kaydıyla
ilgili tarafından seçilen kazancın yüzde 32’sinin
borçlanılmak istenen gün sayısı ile çarpımı
sonunda,hesaplanır.
VII- BORÇLANILAN
SÜRELERİN DEĞERLENDİRİLMESİ:
Türkiye’de
sosyal güvenlik kanunlarına tabi hizmetleri olanların,
borçlandıkları gün sayısı, prim ödeme gün
sayıları veya hizmetlerine eklenir. Sigortalılığın
başlangıç tarihinden önceki süreler borçlanılmış ise
sigortalılığın başlangıç tarihi, borçlanılan gün
sayısı kadar geriye götürülür. Aynı şekilde
Türkiye’de sosyal güvenlik kuruluşlarına tabi hizmeti
bulunmayan istek sahiplerinin sigortalılıklarının
başlangıç tarihi de, borçlarını tamamen ödedikleri
tarihten borçlanılan gün sayısı kadar geriye
götürülmek suretiyle tespit edilir. Birden fazla
yurtdışı hizmet borçlanması yapılması durumunda da
sigortalılık süresi başlangıcı borcun en son ödendiği
tarihten borçlanılan toplam gün sayısı kadar geriye
götürülerek belirlenir.Yurtdışı hizmet borçlanmasına
ait sürelerin 5510 sayılı Kanuna göre hangi
sigortalılık haline göre geçmiş sayılacağının
belirlenmesinde; Türkiye’de sigortalılık varsa
borçlanma talep tarihindeki en son sigortalılık haline
göre, sigortalılık yoksa 5510 sayılı Kanunun 4 üncü
maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında
geçmiş hizmet süresi olarak kabul edilir
VIII-BORÇLANILAN
TUTARIN ÖDENME SÜRESİ:
08/05/2008
tarihinden sonra yapılan borçlanma başvurularında
tahakkuk ettirilen prim borcunun tebliğ edildiği
tarihten itibaren üç ay içinde ödenmesi gerekmektedir.
Tahakkuk ettirilen borç tutarı, ilgiliye iadeli
taahhütlü olarak tebliğ edilir. Posta alındısının
ilgiliye teslim edildiği tarih, borcun tebliğ
tarihidir. Borcun, yukarıda belirtilen
tebliğ tarihinden itibaren üç ay içinde ödenmemesi
halinde, borçlanma işlemi geçersiz sayılır. Üç aylık
süre içerisinde borcun bir kısmının ödenmesi halinde,
ödenen miktara isabet eden süre geçerli sayılır.
Borcun bir kısmını veya tamamını ödemeyenlerin, bu
sürelerinin 3201 sayılı Kanuna göre değerlendirilmesi,
yeniden yazılı başvuruda bulunmaları ve tahakkuk eden
borç miktarını süresi içinde ödemeleri şartına
bağlıdır.
IX-BORÇLANMA
TUTARLARININ İADE EDİLMESİ:
Borçlanmadan
sonradan vazgeçenler ile yapılan borçlanma sonrasında
aylık bağlanması için gerekli şartları yerine
getirmeyenlere ve bunların varislerine talepleri
üzerine yaptıkları ödemeler, faizsiz olarak TL
cinsinden iade edilir.
X-AYLIKLARIN
KESİLMESİ:
Borçlandıkları
sürelere istinaden aylık bağlananların aylıkları,
yurtdışında yabancı ülke mevzuatına tabi çalışmaya,
ikamete dayalı bir sosyal sigorta yada sosyal yardım
ödeneği almaya başladıkları tarihden itibaren kesilir.
XI-BORÇLANMA YAPANLAR
EMEKLİ OLDUKLARINDA ÜLKEMİZDE İŞYERİ AÇARAK YADA
HİZMET AKDİ İLE ÇALIŞMA HAKLARI VAR MI?
Yurtdışında
geçen sigortalılık sürelerini borçlanmak suretiyle
aylık bağlananlardan Türkiye’de sigortalı çalışmaya
başlayanlar hakkında 5510 sayılı Kanunun sosyal
güvenlik destek primine ilişkin hükümlerinin
uygulanacağı öngörülmüştür.19/06/2010 tarihinden önce
de tarımsal faaliyetine devam edenler, 2926 sayılı
Kanunun 4 üncü maddesine göre
sigortalı sayılmadıklarından, ayrıca haklarında 5510
sayılı Kanunun 30 uncu maddesinin üçüncü fıkrasında
aylıklarının kesilmesi ve sosyal güvenlik destek
primine tabi tutulmalarına ilişkin hükümlerin
uygulanmayacağı öngörüldüğünden, bunların 3201 sayılı
Kanuna göre bağlanan aylıklarının sosyal güvenlik
destek primine tabi tutulmaksızın ödenmesine devam
edilmektedir. 5997 sayılı Kanunda, 01.10.2008 ila
19.06.2010 tarihleri arasında gerek aylık başlangıç
tarihi itibariyle sigortalı işinden ayrılmadığı yada
faaliyetini sona erdirmediği gerekçesiyle
aylıkları iptal edilenlerin, gerekse aylık başlangıç
tarihinden sonra yeniden sigortalı bir işte çalışmaya
ya da faaliyete başlaması nedeniyle aylıkları
kesilenler hakkında belirtilen süre içinde sosyal
güvenlik destek primine ilişkin hükümlerin
uygulanmasına imkan bulunmamaktadır. 19.06.2010
tarihinden sonra yeniden tahsis talebinde bulunmaları
halinde, ilgili kanunlarda yazılı şartlarla yeniden
aylık bağlanacak ve bu kanunlarda öngörülen sosyal
güvenlik destek primine ilişkin hükümler
uygulanacaktır.
SONUÇ:
Zorunlu göç
kapsamında ülkemize gelen Bulgaristan'daki
soydaşlarımız bu haklarını kullanarak daha önce emekli
olma şansını yakaladılar.SGK'tan birtakım bürokratik
engellerle de karşılaşsalar bile bu hak onlar için
emeklilik adına bir can simiti olmuştur.Borçlanma
miktarları yüksek olduğundan üç aylık sürenin en az
altı ay'a çıkartılması kanımca uygun
olacaktır.Yurtdışı Borçlanması yapanların SGDP'li
olarak çalışmaları imkansız iken 5997 sayılı yasa ile
giderilmiştir.Bu uygulama ile yurtdışı borçlanmasıyla
emekli olanlara ülkemizde çalışma imkanı yasal olarak
tanınmıştır.
Hazırlayan:
Vedat İLKİ
Ücretlendirme, İş ve
Sosyal Güvenlik Uzmanı
Kaynak:
3201 sayılı Kanun
2010/80 sayılı Genelge
2010/103
sayılı Genelge
SGK Yurtdışı
Borçlanma Ders Notları-Eylül 2010
