3- VUK GÖRE DEĞERLEME
ÖLÇÜLERİ NELERDİR
Vergi Usul Kanunu 261 maddesinde değerleme ölçülerini
tanımlamış olup, Değerlemenin iktisadi kıymetin nevi ve
mahiyetine göre, aşağıdaki ölçülerden biri ile
yapılacağını belirlemiştir;
1. Maliyet bedeli;
2. Borsa rayici;
3. Tasarruf değeri:
4. Mukayyet değer;
5. İtibari değer;
6. Vergi değeri;
7. Rayiç bedel;
8. Emsal bedeli ve ücreti
Şimdi bu değerleme ölçülerinin açıklamalarına geçelim.
3.1 Maliyet Bedeli
Vergi usul Kanunu 262 maddesinde Maliyet bedeli;
iktisadi bir kıymetin iktisap edilmesi veyahut değerinin
artırılması münasebetiyle yapılan ödemelerle bunlara
müteferri bilumum giderlerin toplamını ifade eder
şeklinde tanımlanmıştır.
Vergi Usul Kanunu ışığında; Satın alınan veya imal
edilen bir iktisadi kıymetin maliyet bedeli değerlemesi
yapılan iktisadi kıymetin özelliğine göre değişmektedir.
VUK'na göre satın alınan veya imal edilen bir iktisadi
kıymetin işlet¬menin mağaza veya deposuna girinceye
kadar veya kullanılır hale gelinceye kadar yapılan bütün
harcamalar;
1. Satın alma veya imal bedeli, gümrük vergileri,
nakliye, sigorta ve montaj giderleri,
2. Noter, mahkeme, kıymet takdiri, komisyon, emlak alım
ve taşım alım vergi¬leri, yıktırma, hafriyat ve tasfiye
giderleri, gibi harcamalardır.
(1) grubu harcamaların maliyet bedeline ilavesi zorunlu,
(2) grubu harcamaların ilavesi ise ihtiyaridir. Diğer
bir ifadeyle mükellef ikinci grup harcama¬ları dilerse
maliyet bedeline katar.
Bir iktisadi kıymetin değerini devamlı olarak arttıran,
kapasitesini genişleten veya hizmet ömrünü arttıran
harcamalar da maliyet bede¬line dahil edilir.
3.2 Borsa Rayici
Vergi usul kanunu 263 maddesinde Borsa rayici aşağıdaki
gibi tanımlanmıştır
Borsa rayici; gerek menkul kıymetler ve kambiyo
borsasına, gerekse ticaret borsalarına kayıtlı olan
iktisadi kıymetlerin değerlemeden evvelki son muamele
gününde borsadaki muamelelerin ortalama değerlerini
ifade eder. Normal temevvüçler dışında fiyatlarda bariz
kararsızlıklar görülen hallerde, son muamele günü yerine
değerlemeye takaddüm eden 30 gün içindeki ortalama
rayici esas olarak aldırmaya Maliye Bakanlığı
yetkilidir.
VUK ışığında Borsa rayici, bir iktisadi kıymetin
değerleme günündeki resmi borsa fiyatıdır. Anılan
kanunda borsa rayicini, gerek menkul kıymetler ve
kambiyo borsasına, gerekse ticaret borsalarına kayıtlı
olan iktisadi kıymetlerin değerlemeden evvelki son
muamele gününde borsadaki muamelelerinin ortalama değeri
olarak açıklamıştır. Borsa fiyatında normal
dalgalanmalar dışında açık kararsızlık görüldüğü durumda
Maliye Bakanlığı son muamele günü yerine
değerlemeden~önceki 30 günün ortalama rayicini esas
aldırabilir.
Borsa rayicinin teşekkülünde muvazaa (anlaşmalı hareket)
ol¬duğu anlaşılırsa borsa rayicinin uygulanması mümkün
değildir. Bor¬sa rayicinin yerine alış bedeli esası
uygulanır.
3.3 Tasarruf Değeri
Vergi Usul Kanunu 264 maddesine göre tasarruf değeri,
bir iktisadi kıymetin değerleme gününde sahibi için arz
ettiği gerçek değerdir.
Vergi Usul Kanunu ışığında bir iktisadi kıymetin
değerleme gününde sahibi için arz ettiği ger¬çek değer
tasarruf değeridir. Net gerçekleşebilir değer, ıskontolu
değer olarak da adlandırılan tasarruf değeri, iktisadi
kıymetin değerleme günündeki kullanım değeri olmaktadır.
4. Mukayyet Değer
Vergi Usul Kanunu 265 maddesine göre Mukayyet değer, bir
iktisadi kıymetin muhasebe kayıtlarında gösterilen hesap
değeridir.
Vergi Usul Kanunu ışığında mukayyet değer, bir iktisadi
kıymetin muhasebe kayıtlarında gösterilen hesabi,
yazmaca değer, defter değeri gibi isimlerle de
tanımlayabiliriz. Mukayyet değer, değerleri defter ve
hesaplarda oluşan ve envanterleri bunlardan
bulunabilecek olan iktisadi kıymetlere uygulan¬maktadır.
5. İtibari Değer
İtibari değer her nevi senetlerle, hisse senedi ve
tahvillerin üze¬rinde yazılı olan değerdir.
Nominal değer olarak da tanımlanan itibari değer,
üzerinde yazılı olan değerlerle muhasebe kayıtlarına
geçen paralar ve senetler gibi bazı iktisadi kıymetler
için mukayyet değerde aynı olmaktadır. VUK¬'nun 284.
maddesine göre paralar ve pulların üzerinde yazılı olan
değer de itibarî değerdir.
İtibari değer ifadesi genellikle kıymetli evraklar
üzerinde yazılı değerler için kullanılmaktadır.
6. Vergi Değeri
Vergi Usul Kanunu 268 maddesi de vergi değeri şu şekilde
tanımlanmıştır. Vergi değeri, bina ve arazinin Emlâk
Vergisi Kanununun 29 uncu maddesine göre tespit edilen
değeridir. Vergi usul Kanunu ışığında Maliyet bedeli
bilinmeyen bina ve arazi vergi değeri ile maliyeti
bilinmeyen amortismana tabi iktisadi kıymetler alış
tarihindeki rayice göre değerlenir.
7. Rayiç Bedel
Bir iktisadi kıymetin değerleme günündeki normal
alım-satım değeri rayiç bedelidir. Modern değerleme
sisteminde cari değer adı altında yaygın olarak
kullanılan rayiç bedel iktisadi kıymetlerin ger¬çek
değerini ortaya koyan bir ölçüdür. Bununla beraber,
VUK'muzun kabul ettiği rayiç bedel tanımı hem
tartışılabilecek bir "alım satım değeri" ifadesine
sahiptir, hem de uygulama alanı vergi değeri ile
değerlenen bina ve arazinin bu değerinin saptanması ile
sınırlan¬mıştır.
8. Emsal Bedeli Ve Ücreti
Vergi usul kanunu 267 maddesine göre emsal bedeli,
gerçek bedeli olmayan veya bilinmeyen veyahut doğru
olarak tesbit edilemeyen bir malın, değerleme gününde
satılması halinde emsaline nazaran haiz olacağı
değerdir. Emsal bedeli sıra ile aşağıdaki esaslara göre
tayin olunur.
Birinci sıra: (Ortalama fiyat esası) Aynı cins ve
nevideki mallardan sıra ile değerlemenin yapılacağı ayda
veya bir evvelki veya bir daha evvelki aylarda satış
yapılmışsa, emsal bedeli bu satışların miktar ve
tutarına göre mükellef tarafından çıkarılacak olan
"Ortalama satış fiyatı" ile hesaplanır. Bu esasın
uygulanması için, aylık satış miktarının, emsal bedeli
tayin olunacak her bir malın miktarına nazaran % 25'ten
az olmaması şarttır.
İkinci sıra: (Maliyet bedeli esası) Emsal bedeli belli
edilecek malın, maliyet bedeli bilinir veya çıkarılması
mümkün olursa, bu takdirde mükellef bu maliyet bedeline,
toptan satışlar için % 5, perakende satışlar için % 10
ilave etmek suretiyle emsal bedelini bizzat belli eder.
Üçüncü sıra: (Takdir esası) Yukarıda yazılı esaslara
göre belli edilemeyen emsal bedelleri ilgililerin
müracaatı üzerine takdir komisyonunca takdir yolu ile
belli edilir. Takdirler, maliyet bedeli ve piyasa
kıymetleri araştırılmak ve kullanılmış eşya için ayrıca
yıpranma dereceleri nazara alınmak suretiyle yapılır.
Takdir edilen bedellere mükelleflerin vergi mahkemesinde
dava açma hakkı mahfuzdur. Ancak, dava açılması verginin
tahakkuk ve tahsilini durdurmaz.
Emsal bedelinin mükellef tarafından bizzat hesaplandığı
hallerde, bu hesaplara ait kayıt ve cetveller ispat
edici kâğıtlar olarak muhafaza edilir.
Yukarıdaki esaslarla mukayyet olmaksızın kaza
mercilerinin re'sen biçtikleri değerler ile zirai kazanç
ölçülerini tesbit eden kararnamelerde yer alan unsurlar
emsal bedeli yerine geçer.
Ücretle yapılan imalatta ücretin gerçek miktarının
bilinmemesi veya doğru olarak tayin edilememesi
hallerinde tesbit edilecek emsal ücret de aynı esaslara
göre tayin olunur.
Vergi usul kanunu ışığında emsal bedeli, bir iktisadi
kıymetin benzerlerine göre piyasada sahip olduğu satış
bedelidir. Bu tanımdan da anlaşıldığı gibi, emsal
bedeli, değerlemesi yapı¬lacak iktisadi kıymetin aynı
cins ve neviden malların piyasa fiyatına göre hesaben
bulunan değeridir.
Emsal bedel ölçüsünün uygulanabilmesi için gözden
kaçırılmaması gereken en önemli sav değerleme konusu
iktisadi kıymetin gerçek değerinin belli olmaması veya
bilinmemesi veyahut gerçek değerinin doğru olarak tesbit
edilememesi gerekir. Bir iktisadi kıymetin gerçek
değerinin bilinmesi veya gerçek değeri¬nin doğru olarak
hesaplanabilmesi durumunda emsal bedeli uygula¬namaz.
İşletmelerde imalât sırasında veya süreci sonunda ortaya
çı¬kan hurda, döküntü, deşe ve ıskartaların maliyet
bedellerinin tam doğru olarak hesaplanamayacağı veya
maliyet bedeli ile değerleme¬nin bu gibi kıymetlerin
gerçek değerini yansıtmayacağı açıktır. Bu sebeple,
iktisadi kıymetin değerinin tam ve doğru olarak
tesbitine imkân olmayan bu gibi hallerde emsal bedeli
kullanılır.
VUK'nun 289. maddesi, bu kanununun değerleme bülümünde
yazılı olmayan veya yazılı olup da VUK ölçülerine göre
değerleme¬sine imkân bulunmayan iktisadi kıymetlerden
bina ve arazinin vergi değeriyle, diğerlerinin, varsa
borsa rayici, yoksa mukayyet değerleri, o da yoksa emsal
bedelleriyle değerleneceğini belirtmiştir.
Vergi usul Kanunu ışığında bakıldığında emsal bedelinin
tayininde önce ortalama fiyat esası uygulanır. Bu esasın
uygulanamaması durumunda ikinci sırada olan maliyet
bedeli esası uygulanır. Bu esasın da uygulanamaması
durumunda üçüncü sıra olan takdir esası uygulanır.
4- SONUÇ
Vergi matrahını etkileyen unsurları iyi tanımlamak
vergilerin sağlıklı hesaplanmasını beraberinde getirir.
Yılsonu işlemlerinin önemli kısmını oluşturan değerleme
işlemlerinin sağlıklı yapılabilmesi ve mali bilânçoların
hazırlanmasında sadece VUK'nun belirttiği ölçüler
kullanılır. VUK'nun kabul ettiği 8 değerleme ölçüsü
açıklaması bu makalemizin konusu oldu.
Saygılarımla
Abdullah Ekinci
Serbest Muhasebeci Mali Müşavir
Gopaş Mali Ve İdari İşler Koor.
abdullahekinci25@gmail.com
www.muhasebenet.net
05.01.2010
-Diğer
makaleler
-Vergi incelemesinin 60 nedeni !
-VUK Çerçevesinde Amortisman Mevzuu
-Tutulması zorunlu defterler ve tasdik
zamanları
-Belediyelerde stratejik planlama
çerçevesinde kaynak tasarrufu nasıl sağlanır ?
-Belediye
gelirlerinin haczinin hukuki durumu
-Belediye şirketlerinin özelleştirilmesi
üzerine bir modelleme
-Belediye şirketlerinin özelleştirilmesi....
-Memurlar esnaf ve tacir olabilir mi ?
-Bitlerin
mevzuattaki yeri ve önemi
-KURUMLAR
VERGİSİ HAZIRLANMASINDA DİKKATE ALINACAK MATRAHI
ARTIRICI VEYA AZALTICI KALEMLER YASAL
DAYANAKLARI VE ÖRNEK KURUMLAR VERGİSİ DÜZENLEME
REHBER ÖZETİ
(02.04.2009)
|
